Worden we preutser? In gesprek met Sahil Amar Aïssa en Emma Wortelboer

Phil Bloom? Nee, daar hadden Emma Wortelboer (21) en Sahil Amar Aïssa (25) nog nooit van gehoord. Geen schande ook, het is al meer dan vijftig jaar geleden dat fotomodel Bloom op 9 oktober 1967 plots naakt in beeld verscheen bij VPRO-programma Hoepla!. Een tweede seizoen van het programma kwam nooit: makers Hans Verhagen, Wim T. Schippers en Wim van der Linden werden, tijdelijk weliswaar, geroyeerd bij de VPRO. Wortelboer: ‘Ik vind het wel cool dat het zo’n iconisch tv-moment is geworden. Ze las de krant op tv en was daarna een paar seconden naakt te zien, dat lijkt me niet zo spannend. Tegenwoordig knipper je, met programma’s als Adam zkt. Eva en Temptation Island, niet meer met je ogen van naakt op tv, maar dat was toen dus anders.’

 

En toch: steeds vaker klinkt het geluid dat ‘we’ preutser zijn geworden. Waar Phil Bloom een aanzet was naar de vrije jaren 70 en 80 waarin, als je de verhalen mag geloven, jan en alleman topless op het strand lag, is dat tegenwoordig minder. Nog maar twee procent van de vrouwen onder de 35 jaar zont topless en in voetbalkleedkamers wordt door kinderen met onderbroek aan gedoucht. Sociaal wetenschapper Linda Duits, gespecialiseerd in populaire cultuur; in het bijzonder op het gebied van gender en seksualiteit, noemde het onlangs bij NPO Radio 1 nog ‘de golf van verpreutsing’. Voor twintigers Wortelboer en Amar Aïssa is het echter niet iets dat meteen opvalt als ze naar hun generatie kijken. Wortelboer: ‘Ik weet natuurlijk niet precies hoe de jaren 70 en 90 waren. Als ik naar films als Turks Fruit kijk, zie ik wel dat dat heel expliciet is. Als je daar 50 Shades of Grey tegenover zet, is dat behoorlijk slappe hap. Dus ja, ik kan me voorstellen dat de jaren 70 vrijer waren, maar ik denk dat er ook andere idealen zijn. Mensen willen niet per se meer schaamhaar zien, bijvoorbeeld.’ Amar Aïssa: ‘Mensen zijn veel zelfbewuster in deze tijd, denk ik. Het klinkt heel kut, maar door de komst van sociale media wordt iedereen zich steeds bewuster van zijn of haar imago. Wie ben je? Wat beeld je uit? Wat laat je wel en niet van jezelf zien? En wat vinden andere mensen daarvan? Ik denk dat dat er voor zorgt dat we iets terughoudender zijn geworden met naakt.’

Dat hoeft volgens beide presentatoren niet in alle gevallen iets ergs te zijn. Zeker als het gaat om naakt op tv houden Wortelboer en Amar Aïssa rekening met de mogelijkheid dat mensen nu minder op blote mensen zitten te wachten. Een druiper die vol in beeld wordt gebracht, zoals bij VARA-programma Je ziet maar (1983-1985)? Nee, bedankt. Wortelboer: ‘Vroeger was het misschien heel controversieel om in je nakie door het Vondelpark te rennen, maar inmiddels kijken we er minder van op. Sterker nog: zodra er bij Spuiten en slikken naakt in beeld komt, zappen mensen weg.’ Amar Aïssa: ‘Zou het ermee te maken kunnen hebben dat we de eerste generatie zijn met oneindige porno binnen handbereik? We zien veel meer porno, dus naaktheid wordt steeds vaker geassocieerd met seks. We zijn visueel niet per se preutser geworden, maar onafhankelijk individueel wel.’

De presentatoren groeiden verschillend op. Bij Amar Aïssa thuis werd er niet over het lichaam of seks gesproken. ‘In de islamitische cultuur word je veel vromer opgevoed. Zodra ik groot genoeg was, ging ik zelfstandig douchen. Dan ging de deur van de badkamer op slot en na het douchen verliet je de badkamer minimaal in onderbroek.’ Wortelboer: ‘Dat is het tegenovergestelde van hoe het bij mij thuis ging. Wij hadden niet eens een slot op de badkamerdeur. Iedereen liep er in en uit, of we douchten samen. Ik loop nu nog steeds vaak naakt in huis, dat vind ik heel chill.’

Amar Aïssa: ‘Ik vorm in die zin nog een uitzondering in mijn familie. Ik presenteer Spuiten en slikken, ben seksueel actief en praat wel over seks en naakt, maar niet in huiselijke kringen. Ik respecteer het ook dat niet iedereen daar trek in heeft.’

Wortelboer: ‘Het lijkt me ook vervelend om het op te dringen. Maar er valt wel iets te zeggen voor het idee dat er door de vermenging van culturen in de afgelopen decennia nieuwe normen zijn bepaald, denk ik. Daar lijkt me ook helemaal niks mis mee.’

Een voorbeeld dat vaak naar voren komt als het over verpreutsing gaat, is het douchen met onderbroek bij sportverenigingen. Wortelboer, resoluut: ‘Dat zijn pussy’s.’ Amar Aïssa: ‘Ik heb niet zo veel ervaring met die dynamiek, maar ik kan me voorstellen dat jongeren dat van elkaar overnemen. Als een Turkse of Marokkaanse jongen met onderbroek doucht, al dan niet ingegeven door zijn geloof, zullen andere jongens dat misschien overnemen. Ik zou zeggen: jongens, laat die slurf lekker wapperen.’ Wortelboer heeft tien jaar gevoetbald en meer ervaring met de kleedkamer. ‘In de kleedkamer moet je je tot elkaar verhouden als je naakt bent. Het geeft je juist een kans om lichamen te checken. Ik deed dat ook. Het zijn geen gephotoshopte, strakke lijven. Jij, ik, iedereen kan onder die douche staan. Het is best fijn om je met zijn allen even normaal naakt te voelen.’

Zelf heeft Wortelboer nooit moeite gehad met naakt, zegt ze. Topless zonnen doet ze wel, maar alleen in het buitenland – omdat de kans om bekenden tegen te komen daar een stuk kleiner is. En ook: de smartphone is overal aanwezig en een foto is snel gemaakt. ‘Het is een voordeel dat ik zelfverzekerd ben over mijn lijf. Ik kan me wel voorstellen als je dat minder hebt, dat je dan minder behoefte hebt aan naakt zijn. Mensen moeten zelfverzekerd zijn over hun lichaam voordat ze de vrijheid voelen hun bovenstukje uit te trekken op het strand.’ Amar Aïssa: ‘Dat raakt denk ik aan het schoonheidsideaal dat is ontstaan. Kijk, Tim Hofman en Jan Versteegh stonden samen in blote kont op de cover van L’Homo, maar zij hadden zes maanden de tijd om afgetraind op de foto te gaan. Dan zou ik het ook doen.’ Maar toen Amar Aïssa voor Spuiten en slikken een reportage maakte waarbij hij een 3D-print van zijn piemel liet maken, wilde hij niet dat er onder zijn middel gefilmd werd. Niet van voren, maar ook niet van achter. ‘Ik weet niet of dat met onzekerheid te maken had, maar dat zou een knullig shot worden van mijn billen terwijl ik mijn piemel in een mal leg. Tegelijkertijd zie ik ook dat zo’n fotoshoot in L’Homo, met rotsen en opspattend water op de achtergrond, het beeld geeft dat je er zo uit moet zien voordat je je naakt kunt vertonen. In die zin is het hartstikke misleidend.’ Wortelboer: ‘Je hoort toch ook vaak dat mensen seks hebben met het licht uit en onder de dekens? Dat heeft in mijn ogen ook te maken met het schoonheidsideaal; het licht gaat uit zodat je maar niet naar elkaars imperfecte lichamen hoeft te kijken.’ Amar Aïssa: ‘Ik heb dat ook wel eens gehad bij een meisje. Ik kon dat toen totaal niet plaatsen. Maar nu je het zegt: ja, dat zou kunnen.’

Amar Aïssa refereert ineens aan een LINDA.-shoot van Wortelboer, waarbij ze in ondergoed werd gefotografeerd. ‘Toen was jouw vagina toch weggeshopt?’ Wortelboer: ‘Dat is waar, ja. Dat vond ik heel raar. De oorspronkelijke foto’s zagen er helemaal niet raar uit. Ja, je zag door de onderbroek de vormen van mijn vagina. Bij de bewerkte beelden leek ik van onder een tienjarig meisje. Daar had ik niet om gevraagd. Als je in je onderbroek op de foto gaat, weet je waar je aan begint. Als ik had geweten dat ze dat zouden doen, had ik er iets van gezegd. Ook omdat ik een programma presenteer wat gaat over openheid, zelfacceptatie en seks. Maar het blad lag al in de winkel.’

En dan is er nog Instagram, waar vrouwentepels stelselmatig worden geweerd. Alsof ze er niet mogen zijn. Wortelboer: ‘Dat is echt beláchelijk. Alsof die tepels geheim moeten blijven.’ Amar Aïssa: ‘Op zich vind ik dat ook heel raar, maar als ik even advocaat van de duivel mag spelen: zou het niet ook een gedachte van Instagram kunnen zijn dat er veel jongeren op het platform zitten die niet per se geconfronteerd hoeven te worden met naakt?’ Wortelboer: ‘Nou en? Jij hebt vroeger toch ook aan je moeders tepels lopen zuigen? Tepels van een vrouw zijn niet anders dan jouw tepels. Maar mensen seksualiseren het.’

Zelf heeft Wortelboer daar ook ervaring mee. ‘Ik loop best vaak zonder bh, en als ik dat doe krijg ik daar altijd opmerkingen over. Volgens mij droegen vrouwen vroeger veel minder bh’s, maar nu is het heel raar als je geen bh draagt. Kom op jongens, het zijn maar tieten.’ Amar Aïssa: ‘Het is mannelijk instinct om borsten en billen te seksualiseren, denk ik. Het straalt vruchtbaarheid uit.’ Wortelboer: ‘Maar was dat vroeger dan minder? We willen mensen altijd maar beschermen voor naakt, maar waarom? Iedereen heeft een lichaam, waarom zou je er zo moeilijk over doen?’ Amar Aïssa: ‘Goeie vraag. Ik denk dat we misschien af moeten van de seksuele connotatie die aan lichamen zit om weer makkelijker om te gaan met bloot.’

Zien de twee dat gebeuren? Volgens sociaal wetenschapper Linda Duits, zo vertelde ze op NPO Radio 1, gaat preutsheid over het algemeen in golven. Wortelboer: ‘Nou, er is een opkomst van hippies en foodbloggers die heel erg back to nature zijn. Zij lopen veel meer naakt rond. Dat zag ik ook op PsyFi (een festival met psychedelische muziek en kunst) en ik las laatst dat festival Milkshake in het Westerpark in Amsterdam een speciaal gedeelte gaat inrichten voor mensen die graag naakt naar het festival willen gaan. Het past wel in de trend – de afkeer van de smartphones, het zoeken naar jezelf – dat er weer meer naakt komt.’ Amar Aïssa: ‘Daarbij heb je ook de nieuwe feministische golf waar Emma, bewust of niet, ook aan meedoet door met haar tepels in een doorschijnend shirt op Instagram te gaan staan. Dat soort acties zie je de laatste jaren meer.’ Wortelboer: ‘Die nieuwe levensstijl, dichterbij jezelf, wordt populairder. Chiazaad is er een onderdeel van, maar meer naaktheid zou er zomaar eens een zijpad van kunnen zijn.’