When They See Us S01: hoe ver we niet zijn gekomen

Als series als Making a Murderer , The Staircase , O.J.: Made in America en documentaires als West of Memphis en The Trials of Darryl Hunt een ding duidelijk maken dan is het wel dit: recht heeft in Amerika vaak maar weinig te maken met rechtvaardigheid.

Zo ook in When They See Us, een vierdelige miniserie van Ava DuVernay ( 13th , Selma, A Wrinkle in Time). De serie toont het waargebeurde verhaal van de Central Park Five, vijf tieners (vier Afrikaans-Amerikaans, een Latijns-Amerikaans) die in 1989 werden veroordeeld voor de brute mishandeling en verkrachting van een jonge vrouw in Central Park op basis van afgedwongen getuigenissen.

De politie komt er in het eerste deel – verrassing! – dan ook uiterst belabberd vanaf. Ze gaan nog net niet zo ver als de mensen in Making a Murderer, met het planten van en knoeien met fysiek bewijs, maar de manier waarop er met de jongeren wordt omgegaan is wel even misselijkmakend.

Alleen assistent-procureur Nancy Ryan (onze eigen Famke Janssen) ziet het voor wat het is: een heksenjacht. Maar zij doet na haar eerste bezwaren geen verdere pogingen om hoofd heksenjager Linda Fairstein (Felicity Huffman, Desperate Housewives) op haar rooftocht te stoppen.

Het is ijzingwekkend om te zien hoe gemakkelijk Fairstein (what’s in a name?) overgaat van een groep luidruchtige, voornamelijk Afrikaans-Amerikaanse, jongeren te zien als mogelijke getuigen tot hoofdverdachten. Want rumoerige zwarte jongeren die herrie schoppen in hetzelfde park – met een oppervlakte van 341 hectare, bijna twee keer zo groot als Monaco - waar een jonge blanke vrouw rond diezelfde tijd is verkracht, dat kan natuurlijk geen toeval zijn.

Hadden we anders verwacht? Een van de meest schrijnende momenten aan het begin van de serie is wanneer de 14-jarige Kevin Richardson (Asante Blackk) die noodlottige nacht in het park door een agent met een motorhelm in het gezicht wordt geslagen, en je je realiseert dat hij nog geluk heeft gehad. Dertig jaar later was het waarschijnlijk geen helm maar een pistool geweest.

De rechercheurs zijn Fairsteins gewillige handlangers. Geen enkel moment zijn ze echt bezig met het bovenhalen van de waarheid. Fairstein zegt dat ‘deze beesten’ de daders zijn, dus zijn ze dat ook. Dat ze al hun fatsoen en rechtvaardigheidsgevoel overboord moeten gooien om de vijf willekeurig opgepakte kinderen schuld te laten bekennen voor iets dat ze duidelijk niet gedaan hebben, is gewoon een risico van het vak.

De kinderen worden geïntimideerd, voorgelogen en loze beloftes gedaan. Er wordt beloofd dat alles goed komt, zolang ze maar precies zeggen wat de rechercheurs willen dat ze zeggen. Vier van de vijf jongens zijn minderjarig, wat de rechercheurs er echter niet van weerhoudt hen zonder volwassen supervisie te interviewen.

Na veertig uur verhoren hebben ze wat ze willen: vijf afgedwongen en gedicteerde bekentenissen, waarvan vier ondertekend. Alleen Yusef Salaam (Ethan Herisse) wordt vlak voordat hij zijn handtekening zet door zijn moeder weggehaald.

Het maakt uiteindelijk weinig verschil. Alle jongens worden veroordeeld. Voor Korey Wise (Jharrel Jerome, de enige acteur die zowel de jonge, als de volwassen versie speelt) is de straf het zwaarst. Hij is als enige zestien en wordt dus als enige als volwassene berecht. En dat terwijl hij alleen meeging naar het politiebureau zodat zijn goede vriend Yusef er niet alleen voor zou staan.

De allereerste aflevering is misschien wel een van de moeilijkste tv-afleveringen ooit om uit te kijken. Maar DuVernay is geïnteresseerd in meer dan alleen maar malafide politiepraktijken en een gebroken rechtssysteem – zelfs Elizabeth Lederer (Vera Farmiga, Bates Motel , The Conjuring), de openbaar aanklager, heeft zo haar twijfels over deze zaak. Een vastgoedmagnaat genaamd Donald Trump heeft minder scrupules en laat nog voor de uitspraak een paginagrote advertentie afdrukken waarin hij oproept dat New York de doodstraf maar snel weer in moet stellen.

DuVernay kijkt ook naar de levens van de jongens na hun veroordeling. Naar hun tijd in de gevangenis, en daarna. Want eenmaal weer buiten, zijn ze nog steeds niet vrij. Hoe kan dat ook anders wanneer je bij iedere sollicitatie aan moet vinken dat je 1) in de gevangenis hebt gezeten en 2) een geregistreerd seksueel misdadiger bent? Voor de ouders is het ook zwaar. Want wat doe je wanneer je kind, zoals bij Deloris (Niecy Nash, Claws, Scream Queens, Getting On), honderden kilometers van je vandaan opgesloten zit? Of wanneer, zoals bij de krap bij kas zittende Ray Santana (John Leguizamo, Bloodline , Moulin Rouge!), een telefoontje vanuit de gevangenis je 23 dollar per tien minuten kost?

Toch vindt DuVernay ook kleine lichtpuntjes. In de onvoorziene vriendschap tussen, en de veerkracht van, de vijf jongeren (hartverscheurend gespeeld door de jonge cast), samengebracht door een misdadig onrecht. In de kleine daden van barmhartigheid die Korey ontvangt van een (zeldzaam) vriendelijke gevangenbewaarder (Logan Marshall-Green, Prometheus). En in de plotse verlossing aan het einde. Niet omdat de aanklagers inzien dat ze fout zaten, maar vanwege een vriendelijke en onbaatzuchtige daad vanuit een onverwachte hoek.

Het is een schrale troost, vooral nu, dertig jaar later, zo beaamde DuVernay onlangs in een interview met Vanity Fair. Het is waarom ze vooral nu deze serie wilde maken. ‘Het laat zien hoe ver we niet zijn gekomen.’