Vrouwenverzet

Vijfenzeventig jaar geleden werden 421 verzetshelden uit de Tweede Wereldoorlog plechtig bijgezet op de Erebegraafplaats in de duinen bij Bloemendaal. Koningin Wilhelmina was erbij, het bioscoopjournaal ook. Het ging om 420 mannen en één vrouw, Hannie Schaft, die er dicht in de buurt op 17 april 1945 was doodgeschoten als vergelding voor de aanslagen die ze gepleegd had op landverraders. Ze was een heldin.
Maar niet voor lang. De jaren daarna was ze door de Communistische Partij van Nederland naar voren geschoven als hét symbool van communistische onverschrokkenheid. En dat betekende in de hevig opgelaaide Koude Oorlog van die dagen dat de rest van Nederland niet veel meer van haar moest hebben – ze werd vanaf dat moment grotendeels genegeerd.
Dat is de laatste jaren wel veranderd. Elk jaar is er de herdenking en houdt een prominente Nederlander de Hannie Schaft-lezing. Maar dat de NOS daar nu, 75 jaar na die bijzetting en 100 jaar na haar geboorte, een speciale televisie-uitzending aan wijdt – dat heeft toch wel een bijzondere betekenis. Hannie Schaft lijkt weer een verzetssymbool voor heel Nederland te zijn geworden.  

Hannie was haar verzetsnaam, ze heette eigenlijk Jo. Ze studeerde vanaf 1938 rechten in Amsterdam, maar daar kwam weinig meer van toen ze, net als haar studievriendinnen, in 1943 weigerde de loyaliteitsverklaring te tekenen – het formulier waarmee de bezetter van studenten eiste dat ze niets tegen het Duitse Rijk zouden ondernemen. Haar weerzin tegen de bezetter groeit snel, twee van haar joodse studievriendinnen kunnen bij haar ouders in Haarlem onderduiken. Hannie wil actief meedoen aan verzetsactiviteiten en komt in contact met de Raad van Verzet. In die sabotagegroep van linkse signatuur werkt ze samen met twee zusjes, Truus en Freddie Oversteegen. Dat is zeer uitzonderlijk, zo’n cel van drie vrouwen in een illegale organisatie, maar het heeft z’n voordelen: ze worden niet zo snel verdacht als mannen en ze lopen niet het gevaar opgepakt te worden voor de Arbeidsinzet. De drie vormen een hechte club, ze hebben schietles gekregen en ze zijn bereid geweld te gebruiken als dat nodig is om landverraders uit te schakelen. Ze zijn niet tot ‘alles’ bereid. Ze kregen een keer de opdracht om de kinderen van rijkscommissaris Seyss-Inquart te ontvoeren. Dat hebben de drie geweigerd, ze vonden dat die kinderen ‘niets met de hufterigheid van hun vader’ te maken hadden.

Lees verder in VARAgids 48 vanaf pagina 32.