Vrijdag Top Tien: Dystopische films en televisieseries

De dystopie wordt in de Van Dale omschreven als ‘afschrikwekkend toekomstbeeld’. Veel film- en televisiemakers tonen in hun werk een naargeestig beeld van de (mogelijke) toekomst – ontstaan door thema’s als klimaatproblematiek en politieke conflicten.

Dystopische werken hebben vaak een didactische functie; ze leren ons behoedzaam om te gaan met elkaar en met de aarde.

Hieronder een lijst met memorabele dystopieën.

 

(10) The Hunger Games (2012, Netflix/Itunes/Ziggo Movies & Series XL/GooglePlay/Videoland/Pathé Thuis)
Eigenlijk zijn de boeken waarop de Hunger Games-film zijn gebaseerd regelrechte kopieën van het Japanse Battle Royale (2000). Lees: een groep tieners moeten elkaar afmaken op een afgesloten wedstrijdterrein. Het enge aan dit soort verbeeldingen is echter dat de mensheid dit al eeuwenlang deed; en dus in staat is dit weer te doen: vechten tot de dood, voor de eer van je familie. Wellicht verklaart dat ook de populariteit van de reeks.

(9) The Lobster (2015, GooglePlay/Itunes/Pathé Thuis)
Verbeeldingen van een dystopie gaan uitstekend samen met zwartgallige humor, zo bewijst de Griekse regisseur Yorgos Lanthimos. Hij toont ons een samenleving waarin vrijgezellen binnen 45 dagen een partner moeten vinden, anders veranderen ze in een – zelfgekozen, dat wel - dier. Hoofdpersoon David (Colin Farrell) moet zodoende als de bliksem op zoek naar zijn levenspartner, voordat hij verandert in een kreeft.

(8) The Congress (2014, Itunes)
Ari Folman, bekend van zijn meesterwerk Waltz With Bashir (2008, Itunes), visualiseert een futuristische wereld waarin authenticiteit niets meer waard is. Het lichaam van een actrice (Robin Wright) wordt gescand, zodat ze niet meer hoeft op te draven op de filmset. Met als gevolg een soort curieuze, schitterend geanimeerde, digitalisering van de wereld.

(7) Robocop (1987, Itunes/GooglePlay/Netflix)
In de openingsscène zien we hoe agent Murhpy (Peter Weller) op meedogenloze wijze wordt neergeschoten door een groep criminelen in een loods, ergens aan de rand van Detroit. In de toekomst is de miljoenenstad van weleer verworden tot een afvoerput voor bendes. Bestuurders van het geprivatiseerde politieapparaat besluiten het hevig verminkte lichaam van Murphy te transformeren tot een stalen superagent, in deze intelligente, door Paul Verhoeven geregisseerde, actiethriller.

(6) Planet of the Apes (1968, GooglePlay)
Wie herinnert zich niet dat moment waarop hoofdrolspeler Charlton Heston op het strand de restanten van het Amerikaanse vrijheidsbeeld ontdekt, en zijn wanhoop uitschreeuwt: ‘Verdomme. Loop naar de hel!’ In het fascinerende door apen gedomineerde universum uit de film zijn mensen en hun creaties namelijk inferieur. De Planet of the Apes-franchise verdiende in 2001 trouwens een remake, van de hand van regisseur Tim Burton. Maar vooral de reboot, Rise of the Planet of the Apes uit 2011, is noemenswaardig.

(5) Mad Max (1979, Itunes)
Een politieagent (Mel Gibson) neemt het in een woeste wereld op tegen een gevaarlijke motorbende, met alle gevolgen van dien. Ook Mad Max luidde de start in van een franchise, onder meer geïnspireerd door de oliecrisis in de jaren zeventig. Met deze culthit verraste regisseur George Miller vriend en vijand. Hoewel de imposante reprise uit 2015, Fury Road, intussen ook al een klassieker is geworden.

(4) Black Mirror (2011-, Netflix)
Hoe zorgen we ervoor dat mensen geavanceerde technologie niet misbruiken? Die vraag staat centraal in Charlie Brookers geesteskindje. Dit verwarren we vaak met de vraag: hoe voorkomen we dat autonome apparaten – als auto’s en smartphone’s - niet te veel macht krijgen. Maar volgens Brooker is het vooral de (falende) mens wiens schuld het is als de wereld uiteindelijk vergaat. Zo van: dan hadden we die apparaten maar niet moeten bouwen.

(3) The Matrix (1999, Itunes/Pathé Thuis/Itunes/Ziggo Movies & Series)
Filosofen discussiëren al eeuwenlang over de vraag over hoe je bewustzijn kan definiëren, en of we wel in een echte wereld leven. Of is dit, om ons heen, allemaal een illusie? De zusters Wachowski gebruiken die existentiële vragen als inspiratiebron voor hun intelligente scifi thriller waarin de schijn bedriegt. ‘The Matrix’ is synoniem geworden voor een artificiële wereld, die van bovenaf wordt bestuurd.

(2) A Clockwork Orange (1971, Netflix/Itunes/Ziggo Movies & Series XL)
Hoe ziet nihilisme eruit? Zo zou je Kubricks meesterwerk kunnen beschouwen, als een aaneenschakeling van belangwekkende vraagstukken. Zijn protagonisten, een groep gewetenloze criminelen, ontlenen plezier aan het vernederen van hun medemens. Dat is een angstwekkende gedachte: hoe komt het dat hun gedrag grenzeloos is? En is er nog een manier om ze te indoctrineren? Om ervoor te zorgen dat ze zich weer op het recht pad gaan begeven? Is de maakbare samenleving nog een reëel concept?

(1) The Terminator (1984, GooglePlay/Itunes)
Hoewel Charlie Brooker, de maker van Black Mirror, er heilig van overtuigd is dat de verantwoordelijkheid voor uitwassen van geavanceerde technologie ligt bij de mens, wordt in deze iconische film juist een andere stelling geponeerd: het moment waarop computers de mensheid niet meer nodig hebben om te kunnen functioneren is funest en desastreus. Dan kan de mens niet meer ingrijpen. Dit is een kwestie die ook al de revue passeert in Werner Herzogs interessante documentaire Lo and Behold: Reveries of the Connected World (2016). Zullen we dit ooit nog meemaken?

Eervolle vermeldingen: Minority Report (2002, Videoland/Netflix/GooglePlay), Snowpiercer (2013, Videoland/Itunes/Movies & Series XL/Netflix/GooglePlay/Pathé Thuis), The Handmaid’s Tale (2017-, Videoland), Blade Runner (1982, GooglePlay/Itunes), District 9 (2009, Ziggo Movies & Series XL), Invasion of the Body Snatchers (1978, Itunes) , 1984 (1984, Netlix) en Idicocracy (2006, Itunes).

Brazil (1985) en Escape From New York (1981) zijn trouwens in Nederland niet te zijn bij VOD-diensten, net als klassieker Metropolis (1927).