Veilig thuiskomen

‘Onze blauwe trots.’ Luchtvaartminister Cora van Nieuwenhuizen sprak die drie woorden nog in het voorjaar, toen ze KLM miljarden beloofde om de coronacrisis het hoofd te bieden. Er was veel gedoe over. KLM kreeg erkenning als onmisbaar Nederlands luchtvaartbedrijf, maar de kritiek zwelde ook aan. 3,4 miljard! Intussen maakt KLM 100 jaar na zijn oprichting de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog door. De parallellen tussen nu en de tijd waarin Vliegende Hollanders speelt, zijn opvallend. De nieuwe serie speelt zich af in eerste jaren van de Nederlandse luchtvaart, toen de jonge KLM ook al geld tekort kwam en op de overheid was aangewezen. Vliegende Hollanders gaat over de rivaliteit tussen Albert Plesman en Anthony Fokker. Plesman was de oprichter van de KLM, een oud-militair, die er heilige in geloofde dat de burgerluchtvaart meer begrip tussen de volkeren zou brengen, Fokker was een flamboyante, maar pragmatische, selfmade vliegtuigbouwer, die op zijn 21ste al in een zelfgebouwd vliegtuigje rondjes over de Sint Bavo vloog. Vliegende Hollanders laat heel mooi zien hoe het warme gevoel voor de KLM, die blauwe trots, in die eerste gloedvolle, optimistische pioniersjaren is ontstaan.

‘Vanaf het allereerste begin heeft de KLM aan zijn imago gewerkt en waren publiciteit en marketing van levensbelang,’ zegt Marc Dierikx, luchtvaarthistoricus van het Huygensinstituut voor Nederlandse geschiedenis. De serie Vliegende Hollanders is deelsgebaseerd op zijn biografie van Anthony Fokker uit 2014. Dierikx: ‘Vliegen was nog heel nieuw. In de Eerste Wereldoorlog, die zoveel naamloze soldaten achterliet in verre graven, waren vliegeniers het enige heroïsche gezicht. Zij waren de herkenbare helden waar het publiek behoefte aan had. En veel landen wilden na de oorlog op zoek naar iets heldhaftigs, iets nationaals en moderns, een eigen luchtvaartmaatschappij.’ De Koninklijke Luchtvaart Maatschappij werd opgericht in 1919 en kreeg meteen al een publicitair cadeautje mee van koningin Wilhelmina: het predicaat koninklijk.  

'Maar,’ vervolgt Dierikx, ‘de eerste 20, 30 jaar was de luchtvaart een verliesgevende business. En hoe zorg je ervoor dat er toch telkens weer miljoenen staatsgelden naar een verliesgevend bedrijf vloeien? Het antwoord: publiciteit, marketing. Om bij de regering en de Nederlanders een warm gevoel op te wekken voor KLM, organiseerde KLM spraakmakende evenementen, regelde nieuwe, verre bestemmingen en deed mee aan internationale races. Alles om het moderne vliegen te demonstreren en te laten zien dat zo’n vliegtuigmaatschappij een visitekaartje voor Nederland was op het wereldtoneel.’ Zo werden de eerste passagiers van de KLM vanuit het centrum van Amsterdam per limousine luid toeterend naar het veredelde weiland Schiphol vervoerd, als levende reclame voor het nieuwe vliegen, ze kregen vliegtuigbrillen en helmen met van die flappen uitgereikt. Zo kwam er binnen tien jaar kwam er een lijndienst naar Batavia, ongekend snel.

Lees verder in VARAgids 42 vanaf pagina 30.