Traumapsycholoog Iva Bicanic over oorlogstrauma: 'Schuldgevoelens kunnen een behoorlijke ravage aanrichten’

De traumapsycholoog en tv-maker begeleidt in de documentaire De bus naar Mostar vier vrouwen die Mostar in 1992 als handbaltieners verlieten en er niet meer terugkeerden.

In 1992 stappen 26 jonge handbalsters uit Mostar met hun coach in de bus richting het pinkstertoernooi in het Noord-Hollandse Oosterblokker. Niet dat coach Josko dat toernooi nou zo belangrijk vindt, hij gunt de tienermeisjes vooral een paar weken rust van de beschietingen en de schuilkelders. In het oosten van Joegoslavië is de Balkanoorlog uitgebroken en hoewel het sinds kort ook in Mostar onrustig is, wordt er niet van uitgegaan dat ook daar de oorlog zal uitbreken. Nee, de stad met de monumentale Stari Mostbrug staat bekend als ‘klein Joegoslavië’: alle etniciteiten wonen er al generatieslang naast elkaar, de Serviërs naast de Kroaten, naast de Bosniakken. Een vriend van coach Josko die in Nederland woont, heeft intussen geregeld dat ouders van de Oosterblokkerse handbalclub de meisjes thuis zullen opvangen. En zo rijdt de bus de stad uit, trotseert het de ‘bocht des doods’ langs de bergwand die openligt voor sluipschutters, passeert-ie grensposten, maar wanneer de bus bij de Duitse grens aankomt, zijn de handbalsters ineens geen toeristen meer op weg naar een toernooi. De oorlog is inmiddels ook in Mostar uitgebroken, en de 26 tieners zijn vluchtelingen geworden. Wat te doen? In de herinnering van de meisjes ijsbeert coach Josko eindeloos met zijn armen over elkaar geslagen bij de Duitse douane. Hij overlegt en regelt uiteindelijk de juiste papieren zodat de pubers – ze zijn tussen de 13 en 18 jaar oud – na omzwervingen en overnachtingen in een kerk en een voetbalstadion, in Noord-Holland aankomen. Het pinkstertoernooi is dan inmiddels voorbij. Vanwege de oorlog kunnen de tienermeisjes niet terug naar Bosnië-Herzegovina, de Nederlandse gastouders worden hun pleegouders. Meer dan dertig jaar later is er de documentaire De bus naar Mostar van regisseur Yvette Nieuwstad. In deze aangrijpende driedelige docu onderneemt traumapsycholoog en tv-maker Iva Bicanic met vier van hen de reis die ze allemaal nog nooit maakten: de busreis terug van Oosterblokker naar Mostar. Van de handbalkantine in Nederland naar de handbalvelden van Mostar.

Hoe kwam je op het idee voor deze roadtrip? Er is paar jaar geleden een boek verschenen over deze geschiedenis. Ik ontmoette de vrouwen bij de boekpresentatie en was meteen gegrepen. Het idee ontstond om samen met hen die reis te maken, als een vorm van verwerking. Het leek me spannend om met hen achterom te kijken en stil te staan zodat ze hun eigen geschiedenis in zouden duiken. Welke emoties zouden ze gaan voelen? Wat zou zeer gaan doen? Wat zouden ze met elkaar delen? Daar was ik benieuwd naar. Er zaten destijds natuurlijk veel meer meisjes in de bus en ongeveer de helft van hen woont nog altijd in Nederland. Maar lang niet iedereen zat op een herhaling van de reis van dertig jaar geleden te wachten. Tea, Lemja, Mirela en Lidija waren er klaar voor.

Iva Bicanic spreekt met de vrouwen en onderneemt met hen de busreis naar de stad waar de handbalsters opgroeiden. ‘Mijn rol in de bus is om verwerking te ondersteunen.’ In 2012 richtte Bicanic het Centrum Seksueel Geweld (CSG) op, een landelijk netwerk van zestien centra voor hulp aan slachtoffers van seksuele grensoverschrijding. Iets dat toen in Nederland nog niet bestond. Ze was tot deze zomer directeur-bestuurder van het CSG en nu richt ze zich als directeur kennisontwikkeling vooral op onderzoek. Daarnaast is Bicanic werkzaam bij het Wilhelmina Kinderziekenhuis in Utrecht als hoofd van het Landelijk Psychotraumacentrum.

Haar cv is vermoedelijk langer dan de lengte van de bus die richting Mostar rijdt, maar onthoud vooral dit: als het in de media over seksueel geweld en seksueel misbruik gaat, en zeker bij jonge kinderen, dan is de kans groot dat Bicanic het woord voert. Ze is dé specialist in haar vakgebied.

Bicanic’s link naar het voormalige Joegoslavië werd al in 2021 publiekelijk zichtbaar door haar rol als presentator van de zevendelige tv-documentaireserie De tranen van Tito waarin ze afreisde naar de landen die voorheen Joegoslavië vormden: Slovenië, Servië, Kosovo, Montenegro, NoordMacedonië, Bosnië-Herzegovina en Kroatië. Haar ouders groeiden in de hoofdstad van dat laatstgenoemde land op, in Zagreb. Ze vertrokken ooit voor een studie naar de Verenigde Staten en belanden in de jaren 70 in Nijmegen, de stad waar Bicanic werd geboren.

Lees verder in VARAgids 38. Vanaf dinsdag 16 september 2025 op de mat, in de winkel en in de app. Nog geen abonnee?