De beste odes aan New York

‘Give me faces and streets — give me these phantoms incessant and endless along the trottoirs!’ dichtte Walt Whitman bijna twee eeuwen geleden in een lang gedicht over New York. Gezichten en straten duiken op in veel odes aan de stad die nooit slaapt, zoals in deze tien essentiële eerbetonen.

Manhattan (1979)
‘He adored New York City. He idolized it all out of proportion.’ Zo begint wat misschien wel de allermooiste film over New York is, gefilmd door de regisseur die de stad heel vaak als decor en inspiratie gebruikte. In zijn eigen woorden uit de introductie van Manhattan: ‘New York is his town, and it always would be’. De film, geschoten in zwart-wit en met de heerlijke muziek van George Gershwin, fladdert bedwelmend langs bekende plekken als de Russian Tea Room en het Museum of Modern Art, voor een verhaal vol verleidingen en verwensingen. En grapjes, want de hierboven geciteerde introductie doet Allen nog een paar keer over.

American Psycho (1991)
Eén roman kiezen over New York is ondoenlijk, Breakfast at Tiffany’s van Truman Capote, Catcher in the Rye van J.D. Salinger, Open City van Teju Cole, ze zijn allemaal anders, en allemaal geweldig. Op mij maakte Bret Easton Ellis’ American Psycho de meeste indruk. De stad die Ellis in zijn extreme roman beschrijft, zag eruit zoals ik ’m kende uit films en series; glanzend en gevaarlijk tegelijk. Het verhaal, over een beurshandelaar die seriemoordenaar wordt (of dat denkt) is minder belangrijk dan de lange, zeer gedetailleerde beschrijvingen van producten, muziek, locaties en kleding. Die zorgen ervoor dat je in het nooit eindigende ritme van de grote stad komt, op de hielen van de holle, veel te rijke jonge personages uit het boek. Na de laatste pagina moest ik ontgiften, al prevel ik bij elke trip naar de stad nog altijd de eerste woorden van het boek: ‘Abandon all hope, ye who enter here.’ De verfilming van Ellis’ boek is trouwens ook magistraal.

The 25th Hour (2002)
Als Allen de Newyorkse mooifilmer is, dan is Spike Lee zijn tegenhanger. In Do the Right Thing bijvoorbeeld komen raciale spanningen tot een explosie, terwijl de opzwepende rap van Public Enemy loeit. Een minder bekende film is The 25th Hour, een verfilming van een kort daarvoor verschenen roman. Het decor is een stad die kort daarvoor werd getroffen door de aanslagen op de Twin Towers, vanuit het appartement van de hoofdpersoon zijn de lege plekken magisch verlicht te zien. Eward Norton speelt Monty, een drugsdealer die gevolgd wordt op de dag voordat hij zich in de gevangenis moet melden. Ik zag de film in New York, en bij wat de ‘Fuck You-scène’ is gaan heten, ging het publiek uit zijn dak. Monty begint tegen zichzelf in de spiegel aan een minutenlange scheldkanonnade waarin hij zijn familie, vrienden en religie niet ontziet, maar de stad en zijn inwoners er vooral snoeihard van langs krijgen. ‘Fuck the Russians in Brighton Beach. Mobster thugs sitting in cafés, sipping tea in little glasses, sugar cubes between their teeth. Wheelin’ and dealin’ and schemin’. Go back where you fucking came from!’ Het publiek in de zaal ging bij elke belediging harder uit zijn dak. Toen Monty afsloot met ‘and fuck you too’ naar zijn spiegelbeeld, steeg een ovationeel applaus op.

Louis CK – Riding the subway in New York City (2015)
Seinfeld – The subway (1992)
De stad is een welkom onderwerp voor comedians, met name de metro is een geliefd decor. Louis CK en Jerry Seinfeld (de eerste stond lange tijd in het voorprogramma van de ander) deden dat het best. Als commentaar onder de scène uit de stand-up show van Louis CK staat ‘Very accurate’. De komiek (kijk ook zijn serie ‘Louie’) beschrijft hoe een conservatoriumstudente in een volle coupé stemoefeningen doet en hoe het onwillige publiek daarop reageert. En hoe zoiets in een vliegtuig zou werken. In de episode van Seinfeld (S03/E13, in fan-lingo) volgen we de vier hoofdpersonages George, Elaine, Kramer en Jerry tijdens vier verschillende ritten ondergronds, waarbij ze, laten we zeggen, nogal opvallende medepassagiers tegenkomen. Alleen al de scène waarin Kramer zich de metro in worstelt en naast een zitplaats grijpt is het herbekijken waard, of het moment dat Jerry de nudist naast hem ontwaart. Kijk ook Seinfelds standup shows terug, waarin de subway geregeld terugkomt. Quote: ‘The subway change-booth guy. Ik heb medelijden met hem. Hij zit in een soort haaienkooi. Als je je hand op het spreekluikje legt, kun je ’m binnen dertig seconden verstikken.’

Van de drie Law and Order-series was de eerste, zonder toevoeging als SVU, de beste, en dan met name de seizoenen met Chris Noth (de latere Mister Big uit Sex & the City). Politieseries die zich in New York afspelen, je kunt er Madison Avenue waarschijnlijk mee plaveien, van Kojak tot NYPD Blue, maar wat Law and Order zo goed maakte (behalve dat het Amerikaanse justitiële systeem er goed in wordt uitgelegd) is dat er opzichtig werd geleend van echte zaken die veel impact hadden op de stad. Zoals de rechtszaak tegen Bernhard Goetz, die in 1984 vier overvallers neerschoot in de ondergrondse. Waarna een debat losbarstte over de grenzen van zelfverdediging. Over de serie werd destijds gegrapt dat iedere Newyorker, celebrity en gewone burger, er wel een bijrolletje in had. Dat kwam onder meer omdat in de verste uithoeken werd gefilmd, waardoor je als kijker de facetten van de stad goed meekrijgt en de serie aan authenticiteit won.

New York State of Mind – Billy Joel (1976)
Volgens de mare schreef Billy Joel dit in het vliegtuig van Los Angeles naar New York. Het staat op het album Turnstiles waarin zijn van hot-naar-haar-leven wordt beschreven. In dit lied zingt Billy dat Miami Beach, Hollywood en de Rocky Mountains ’m gestolen kunnen worden, liever leest hij de New York Times én de New York Daily News op de plek waar beide kranten gemaakt worden. Want hij heeft behoefte aan ‘a little give and take’. Vrij vertaald: Billy wil en het intellectuele, en het rauwe. De meningen en het gescheld, de drukke straten en de weidse parken. Het nummer was nooit een hit, verscheen nooit op single maar behoort tot Joels standaard repertoire. De New York State of Mind is uitgegroeid tot iets wat iedereen aanvoelt, zelfs zonder ooit in de stad te zijn geweest.

Empire State of Mind – Jay-Z (2009)
Empire State of Mind pt.2 – Alicia Keys (2009)
Rapper Jay-Z was de eerste met zijn ode aan de stad, waarin hij De Niro noemt, Sinatra natuurlijk, Afrika Bambaata, sportclubs (Knicks en Nets), bruggen, wijken en stadsdelen (Brooklyn, Bedford-Stuyvesant) en straatparades. Alicia Keys zong enkel het refrein over de dromen die je waar kunt maken in New York. Kort daarop kwam de zangeres met een versie waarin alleen zij te horen was, en waarin ze nog meer plekken uit de stad noemde, zoals Harlem, de Brooklyn Bridge en het fenomeen ‘gyspy cab’ (snorders). Daarmee is Empire State of Mind, deel 1 èn 2, het meest complete eerbetoon ooit gemaakt. Allesomvattender dan ‘New York, New York’ van Sinatra (eigenlijk van Liza Minnelli) of ‘Living for the City’ van Stevie Wonder. De hiphop, de stijl die werd geboren in New York, en de soul passen het best bij de stad, omdat daarmee zowel de mooie als de lelijke kanten (zie bijvoorbeeld ook N.Y. State of Mind van Nas, de zwartgalligste ode aan New York) gevangen kunnen worden, het hart het meest geraakt wordt en het ritme, de voelbare beat van de stad, het meest natuurlijk voelt.

Ramones – Ramones (1976)
Het eerste album van de Ramones, het viertal in leren jekkies gehulde punks met gescheurde jeans en Allstars-gympen, is een klassieker. De hoesfoto werd tegen een muurtje in The Bowery genomen, in een parkje op East 2nd Street. In het nummer ‘53rd & 3rd’ wordt de kruising bezongen waar jongensprostitués zich lieten misbruiken – het is nooit helder geworden hoe autobiografisch de tekst was. En het knauwende Noo Yawk-accent van zanger Joey Ramone is zo dik, dat je er overheen kunt dansen. Later zou de band nog de Newyorkse uitwaaiplek Rockway Beach bezingen en in ‘Sheena is a punkrocker’ concluderen: ‘New York City has it all’. Wie meer ruig scheurende Newyorkse punk wil horen, checkt Dead Boys, Suicide en Sick of it All.