The plot against America: in gesprek met scenarist David Simon

In het in 2004 verschenen boek The plot against America schetst auteur Phillip Roth een alternatieve geschiedenis: in 1940 verliest zittend Franklin Roosevelt de presidentsverkiezingen van vliegenier en nationale held Charles Lindbergh. Lindbergh, die in 1927 als eerste piloot non-stop vliegt van New York naar Parijs, stond destijds bekend als antisemiet, xenofoob en vriend van nazi-Duitsland. Met hem aan de macht zal Amerika zich niet mengen in de Tweede Wereldoorlog. Het dystopische verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van het joodse gezin van verzekeringsagent Herman Levin. Hun joodse middenklasse gemeenschap in New Jersey wordt met het oprukken van extreem-rechtse krachten geleidelijk uiteengerukt.

Scenarist David Simon (1960) houdt zich vanaf de jaren 90 in geëngageerde televisieseries als The wire , Treme, en The deuce bezig met de hevig geërodeerde Amerikaanse middenklasse. Aan de telefoon, vanuit zijn thuishaven Baltimore – niet toevalligerwijs de plaats van handeling in The wire – vertelt hij vurig en bevlogen over zijn nieuwste project, waarvan je hier onze recensie kunt lezen.

Ik las het boek toen het uitkwam, en opnieuw in 2013. De tweede keer dacht ik: we hebben net Barack Obama herkozen, Amerika is vast niet ontvankelijk voor de thema’s uit het boek. De raciale angsten, het isolationisme en de aftocht van democratische idealen. Maar na de verkiezingen van 2016 was dit het eerste wat in mijn gedachten kwam.

The plot against America voelt, ondanks de historische setting, als een allegorie op hedendaags Amerika; een reactie op Donald Trump.

Ik zou een dwaas zijn als ik zou beweren dat ik The plot against America niet heb gemaakt vanwege het huidige politieke klimaat. Wat Roth schreef over demagogie, xenofobie, een land dat verzwelgt in zijn angsten, is tijdloos én relevant voor het Amerika van nu. De waarheid is dat er een significante historische nauwkeurigheid zit in de roman. Niet dat Lindbergh meedeed aan de verkiezingen, dat gebeurde niet. Maar we waren er dichtbij. Roosevelt was oprecht bang dat de Republikeinen Lindbergh zouden nomineren als presidentskandidaat. Roth memoreert dus aan een echt moment, een soort repetitie voor een ander Amerika. Dat de roman zestien jaar na dato nog steeds de angst oproept die Donald Trump en de zijnen ons land hebben binnengebracht, is geen verrassing.

Over The wire zei je dat het drama stond voor ‘waar we heen gingen’. The plot against America voorspelt in dat opzicht weinig goeds.

Onze politieke instituties, onze ideologische bolwerken tegen totalitarisme, die onze republiek moeten ondersteunen, zijn fragieler gebleken dan we dachten. Ze zijn ontvankelijk voor disinformatiecampagnes, voor uitingen van de ergste soort van nationalisme, racisme en angst voor religie. Onze populatie is in toenemende mate lager opgeleid. Alle zaken die een moderne republiek zouden moeten steunen, zijn schaars geworden.

Omdat ik denk dat er in Amerika sprake is van een fundamenteel schisma, dat is ontstaan in onze postindustriële economie. En het feit dat we niet zoveel mensen meer nodig hebben om de economie draaiende te houden als voorheen. Door automatisering en globalisering. De slechte reactie hierop van onze overheid op deze onvermijdelijkheden heeft tot gevolg dat we twee Amerika’s hebben gecreëerd. Zie bijvoorbeeld The wire: dat was een serie waarin alledaagse mensen steeds armer werden, omdat er geen vraag meer naar ze is, als de economie minder van ze nodig heeft. We zijn een land aan het worden waarin de middenklasse verdwijnt. Je bent of rijk, of afkomstig uit de hoge middenklasse, of extreem rijk, of arm.

Exact. Toetreden tot de middenklasse is nu een kwetsbare aangelegenheid, omdat de middenklasse het slachtoffer is geworden van beleid. Het je kunnen veroorloven om ziek te worden, om je kinderen naar de universiteit te sturen, dat waren basisprincipes van een bestaan in de middenklasse. Zeker gedurende een groot deel van mijn leven. Dat is verdwenen. Jongere generaties ervaren een ander Amerika, waar de voordelen die deel uitmaakten van de middenklasse er niet meer zijn. Dat is een ontzaglijk verraad.

Ook in The plot against America komt telkens het idee terug dat je een goed mens kan worden in de middenklasse, zonder het streven om rijk te worden.

Absoluut, dat was op een gegeven moment de belofte in 20ste-eeuws Amerika. Je hoefde niet de juiste aandelentip te hebben, of een betere muizenval uit te vinden. Je moest gewoon elke dag komen opdagen op je werk, je loonstrookje meenemen naar je gezin, je rekeningen betalen. Aan het einde van de dag had je misschien niet alles, maar je kon op zaterdag naar een sportwedstrijd, de levens van je kinderen gingen er ietsjes op vooruit. Het kwam wel goed, er was een plek voor je. Dat is de premisse die een leugen is geworden.

Die boodschap – dankbaar om deel te zijn van de middenklasse – lijkt in The plot against America te zijn samengebald in het wekelijkse bedankje van Herman aan zijn vrouw, voor het vrijdagse diner: ‘Elke vrijdag dezelfde soep; elke vrijdag dezelfde liefde.’

Dat is een hommage aan mijn vader. Ik heb hem dat wel 200 keer horen zeggen tegen mijn moeder, vrijdagavond.

Ik heb geen idee. Ik heb sowieso nooit erg goede kijkcijfers gehad, zelfs niet met The wire. Ik weet nog wel dat toen The wire op televisie was, ik meekreeg wie het in Baltimore keek. Er was de intelligentsia, van hoogleraren en politici tot sociale commentatoren en journalisten. En de werkende klasse en de onderklasse uit west- en oost-Baltimore. Deze 'Baltimoreans' keken de show omdat het over hun wereld ging. Ze kenden de mensen op wier levens The wire was gebaseerd. Toentertijd leek het alsof de onderklasse en de intelligentsia naar ons keken, terwijl de rest van het land naar sitcoms keek.