Risky Business is de ultieme jaren 80-trip

Op de oude favoriet Four Word Film Review  krijgen bezoekers al jaren de op zijn minst uitdagende taak in slechts zoveel woorden de essentie van een speelfilm te vangen. En dan is ‘Middelbare scholier wordt pooier’ een prima omschrijving voor Risky Business uit het filmjaar 1983. Toch zullen de meeste mensen 35 jaar na dato eerder iets als ‘Tom Cruise doet onderbroekdans’ noteren, want die scène heeft een welhaast iconische status gekregen.

Weten we het nog? Tom Cruise speelt de 17-jarige Joel Goodsen, een brave borst vol zorgen over cijfers en toekomstige studiekansen en hij heeft net zijn ouders op het vliegtuig gezet. Zij vormen met zijn drieën het soort gefortuneerd Amerikaans gezin dat drie auto’s gebruikt: een gezinswagen, één voor ma en nog een Porsche voor pa.

Vlak voor vertrek had zijn vader hem nog snel even verboden om aan de stereo-installatie te zitten. (Mocht u enkel nog een telefoon, een speaker en Spotify gebruiken, leef u even in, het is 1983!)

Maar ja, Joel is home alone en dus bestaat – na een flink glas whisky met een beetje cola – zijn tweede rebelse daad uit het open draaien van de volumeknop om uit zijn dak te gaan op Bob Segers ‘Old time rock and roll’. Op de eerste piano-akkoorden van deze classic rock-kraker glijdt hij op zijn sokken in beeld, gekleed in een loshangend overhemd en een witkatoenen onderbroek. Met de haardpook als microfoon stuiterdanst de hier nog met een flinke babyface getooide Cruise door de woonkamer. Hij springt hier ook al op de bank wat hij twee decennia later nóg eens in beeld zou doen, maar dan bij Oprah Winfrey. Vele imitaties in vele Amerikaanse series en films zouden volgen en in ons land leverde voornoemde scène de inspiratie voor een beroemde Nutricia Chocomel-commercial uit 1986, al danst hierin een jonger meisje volledig gekleed op Aretha Franklin’s ‘Think’. (Voor die aha-erlebnis: die reclame staat natuurlijk op YouTube.)

Terug naar Risky Business, want het dansen op harde muziek blijkt kinderspel bij wat volgt. Op dringend advies van vriend Miles (deze brengt het motto van de film: ‘soms moet je zeggen: what the fuck’) belt Joel een callgirl om van zijn maagdelijkheid af te geraken. In het kort: deze Lana (Rebecca De Mornay) steelt de ochtend na de – met veel wapperende gordijnen in beeld gebrachte – daad een kostbaar glazen ei uit zijn huis, Joel zoekt haar op, krijgt het aan de stok met Lana’s pooier (carrièremakende rol voor Joe Pantoliano!) en oh ja, zijn vaders Porsche belandt in Lake Michigan. Na dat drama lijkt Lana’s eerder geopperde idee om haar hoererende vriendinnen en zijn gegoede schoolkameraden bij hem thuis eens bij elkaar te brengen zo gek nog niet. Wel jammer dat op de bewuste avond net die meneer van de Harvard-universiteit langskomt voor een toelatingsgesprek.

Risky Business staat in de top-10 van best bezochte films in de VS van 1983 op de laatste plaats. Opbrengst: 65 miljoen dollar. In Nederland verschijnt-ie pas in 1984 in de bioscopen, maar wij gingen afgaande op de tien best bezochte films dat jaar toch net iets liever naar Ciske de rat, Police Academy of zelfs Staying Alive, het toch verder vooral als een heel grote flop beschouwde vervolg op Saturday Night Fever.

Risky Business is desondanks deze Hollandse onverschilligheid om een aantal redenen bijzonder te noemen. Allereerst lanceert de film de carrière van de dan 20-jarige Tom Cruise. Die overigens een opmerkelijke fysieke voorbereiding onderneemt voor zijn doorbraakrol: hij begint met een dagelijks trainingsprogramma om gewicht te verliezen. En na eenmaal zijn streefgewicht te hebben bereikt, stopt Cruise onmiddellijk met trainen om daarna allerlei vet voedsel te eten om een laagje ‘babyvet’ te kweken. Zo bereikt hij die fris ogende tienerlook uit de film.

Naast Cruise maakt de wereld hierin voor het eerst goed kennis met eighties-gezichten als Rebecca De Mornay (door NRC in haar Risky Business-recensie destijds omschreven als ‘de Greta Garbo van de jaren 80’), Curtis Armstrong (hij speelt Miles en zou een jaar later faam vergaren als Booger in Revenge of the Nerds) en Bronson Pinchot (speelt een andere vriend van Joel en komt na 1986 nooit meer van de Griekse immigrant Balki af, de rol die hij speelt in de Amerikaanse komische tv-reeks Perfect Strangers). En de Wayfarer zonnebril die Cruise in de film draagt, is na de première algauw niet meer aan te slepen, haalt het bedrijf Ray-Ban uit het slop en brengt product placement in films naar een nieuw niveau.

Ondanks het succes wordt nadien nooit een andere op jongeren mikkende Hollywood-productie gemaakt, waarin dit gewaagde scholier-wordt-pooier-uitgangspunt wordt gehanteerd. En dat zal met de huidige, sterk geglobaliseerde filmmarkt ook nog wel even duren. Ten tijde van de Amerikaanse première in augustus 1983 zijn platte tienerseksfilms als Porky’s (bij ons Porky’s pikante pretpark) en de inmiddels volledig vergeten Lemon Popsicle-reeks razend populair. Als zodanig vormt het door regisseur Paul Brickman veel intelligenter geschreven Risky Business de missing link tussen de boertige kluchtigheid van Porky’s (en navolgers, denk ook aan de American Pie-reeks) en serieuzer getinte puberfilms als Sixteen candles (1984) en The Breakfast Club (1985) van regisseur John Hughes.

Met de ogen van nu bekeken kan Risky Business als niets anders dan de ultieme jaren 80-trip worden ervaren. De ijskoude synthesizermuziek van Tangerine Dream op de soundtrack in combinatie met de neonachtige belichting in de film zouden de makers van de tv-serie Miami Vice mateloos inspireren. Verder zijn we in het heiligdom van de rijke blanke buitenwijk en is er die op weinig anders dan lust en geld gebaseerde relatie tussen de twee hoofdpersonen, waarbij Lana Joel bovendien enkele kunstjes flikt die geliefden nu elkaar niet zo snel zouden vergeven. Het is allemaal exemplarisch voor wat wij nadien zijn gaan beschouwen als het zogenoemde ‘kille decennium’. Debuterend regisseur Paul Brickman (het is zijn enige hit) voegt aan deze mix van cynisme, humor en hedonisme zijn kunstzinnig in beeld gebrachte sequenties toe, zoals de dagdroomscènes van Joel of de tot de verbeelding sprekende scène waarin Cruise en De Mornay het doen in een rijdende, lege metro. En daarbij klinkt aanvankelijk ook nog even ‘In the air tonight’ van Phil Collins. Hoe jaren 80 wilde u het precies hebben? 

Risky business , zaterdag, SBS 9, 22:40 uur