Niet je eigen schuld

Laten we beginnen met het grootste misvestand over jongeren met schulden: dat ze te veel geld uitgeven. Dat het hun eigen schuld is. ‘Het gros van de jongeren met schulden die wij tegenkomen, groeide al op in armoede. Ze hebben alle- maal een telefoon die vol barsten zit – geen nieuwe, dure modellen dus. Ze lopen ook niet in de nieuwste kleding’, zegt Willem Los, schuldrustcoach bij Stichting ONSbank, een organisatie die jongeren uit de schulden probeert te helpen. Werk dat zeer noodzakelijk is: het Bureau Krediet Registratie (een stichting die de kredieten in Nederland bijhoudt) meldde in 2020 dat het aantal jongeren met schulden in de afgelopen vijf jaar bijna is verdubbeld. Vorig jaar kwam die organisatie met de mededeling dat het totaal aantal Nederlanders met een betalingsprobleem afneemt, maar bij jongeren juist toeneemt. En toen waren de ergste gevolgen van de lockdown nog niet meegerekend. ‘Eind 2019 waren er 32.000 jongeren met betalingsproblemen, eind 2020 is dit aantal met 2.000 gestegen naar 34.000.’

Hoe komen jongeren dan in de schulden? Het Nibud, de onafhankelijke stichting die informeert over de financiële situatie van huishoudens, plaatste in 2020 een inzichtelijke begroting. Een jongere van achttien jaar die met een laag inkomen op zichzelf woont, kan eigenlijk nauwelijks rondkomen. Ook niet met de toeslagen – die ze overigens zelf moeten aanvragen, wat niet voor iedereen eenvoudig is. ‘Uit deze analyse blijkt dat de huidige inkomensondersteunende maat- regelen niet geschikt zijn voor de maatschappij van nu’, aldus het Nibud. Een van hun adviezen is dan ook: verhoog de bijstand en het minimumjeugdloon van achttienjarigen. Want als mensen op hun achttiende financieel zelfstandig zijn, moeten ze ook kunnen rondkomen. Inmiddels is dat loon weer verhoogd (een paar tientjes in een paar jaar ten opzichte van het rekenjaar 2020), maar de inflatie (vooral door energieprijzen) óók.

En dan nog iets. Het Nibud gaat er hier vanuit dat op deze manier schulden zich kunnen opstapelen zodra iemand achttien jaar wordt. Maar het kan nog erger: Los merkt dat sommige jongeren, op de dag dat ze achttien worden, direct al in de schulden zitten. Neem bijvoorbeeld schoolboeken. Als ouders die niet hebben betaald – of niet kónden betalen – krijgen de jongeren de openstaande rekeningen zodra ze achttien zijn. Schoolboeken die ze allang vergeten zijn, omdat ze jaren geleden zijn besteld door hun ouders. En rekeningen die niet worden betaald, worden hoger en hoger, met honderden euro’s boete soms, en rente op rente. ‘Op het moment dat die jongeren achttien jaar worden, krijgen ze enorm veel kosten aan hun broek waar ze helemaal niet op voorbereid zijn’, zegt Los. ‘Zij komen al snel in een negatieve spiraal terecht, waar ze niet zo maar uit komen.’

ONSbank-collega Hester Apeldoorn: ‘Bijna elke jongere heeft een schuld bij de zorgverzekeraar – dat is ook zo’n omslagpunt als je achttien wordt. En jongeren spreken vaak de taal van de schuldeiser niet, en andersom. Ze begrijpen elkaar niet.’

Jongeren durven ook vaak helemaal geen contact met schuldeisers op te nemen, weet Los. ‘En als schuldeisers contact zoeken, is dat vaak intimiderend. Dan gaan die jongeren maar ergens mee akkoord zonder precies te doorzien wat de gevolgen daarvan zijn.'

Hij geeft als voorbeeld een jonge vrouw met schulden die hij op dit moment helpt. ‘Zij heeft niet eens zoveel schulden, maar zij heeft wel één rekening betaald omdat het incassobedrijf zo intimiderend overkwam. Dat was een rekening van 7 euro en 54 cent – maar wel met 150 euro extra kosten, én de dreiging van een deurwaarder en beslaglegging. Die rekening betaalt ze, terwijl er belangrijkere andere rekeningen zijn die ze laat liggen – en die uiteindelijk tot veel grotere problemen leiden. Deze jongeren maken keuzes uit angst, en daarmee komen ze verder in de problemen.’

Als niemand iets doet, blijven de problemen zich opstapelen, jaar in jaar uit. Vanwege de schaamte die mensen met schulden ervaren over hun situatie, laten ze het oplopen – en daarmee verergeren ze de problemen. Gemiddeld bouwen de problemen zich vijf jaar op, voordat een jongere zich meldt bij de ONSbank. Daar luistert een projectleider zoals Apeldoorn naar het verhaal en haakt onder meer een schuldrustcoach zoals Los aan, die met de jongere naar de financiën kijkt.

Lees verder in VARAgids 5 vanaf bladzijde 18.