Jacques of Charles?

Voor beiden geldt: hun optredens waren absolute belevenissen, maar wie was nu de beste chansonnier, Jacques Brel of Charles Aznavour?

Als het om chansons gaat, komt uiteindelijk die eeuwige vraag bovendrijven. Wie was de beste, Jacques Brel of Charles Aznavour? Hier is het oordeel.

Straks trekken Matthijs van Nieuwkerk, kruisvaarder met de kleuren van Aznavour, en Rob Kemps, Brelliaan tot in de vezels, het Franse land in. In een gezamenlijk programma belijden ze hun liefde voor het Franstalige chanson. Ze bezoeken plekken (het huis van Serge Gainsbourg) en spreken betrokkenen (de van oorsprong Nederlandse chansonnier Dave, bekend van de hit ‘Dansez maintenant’). En ze zullen natuurlijk kibbelen over wie de aller-, allerbeste was: Jacques Romain Georges Brel (1929- 1978) of Chahnour Varinag Aznavourian (1924-2018), de echte naam van Charles Aznavour.

Matthijs schreef voor deze gids jarenlang een column over Aznavour, ‘de beste zanger die ooit heeft geleefd.’ Aznavour was de stem die ruim vijftig jaar bij hem was, de lievelingszanger van zijn moeder, de soundtrack bij dierbare momenten.

Kemps, gangmaker van feestact De Snollebollekes en winnaar van kennisquiz De slimste mens, citeerde ooit bij Matthijs aan tafel zijn held Jacques Brel: ‘Als je na een optreden niet helemaal kapot bent, hield je niet genoeg van je publiek.’ Dat is zo ongeveer het levensmotto van Kemps geworden, met die aantekening dat ‘Links rechts’ of ‘Vrouwkes’ van Snollebollekes volgens Kemps zelf nog niet de schoenen van een Brel-nummer mogen strikken. Voor hem begon de liefde toen hij op de radio ‘Quand on n’a que l’amour’ hoorde, dat insloeg als de bliksem. Van daaruit ging hij op zoek naar meer, en groeide een niet te stuiten liefde. Hij waagt zich verder niet aan het repertoire van Brel. Hoewel: in het radioprogramma van Frank Evenblij en Erik Dijkstra zong Kemps overtuigend het eerste deel van de Brel-hit ‘Bruxelles’ mee, al ging daar de relativering aan vooraf dat hij dat in de kroeg pas doet na de nodige biertjes en een fles sambuca.

Mooi, die bescheidenheid en relativering. Maar zo komen we niet tot het antwoord op de vraag. Terwijl dat er natuurlijk wel is. Maar dat straks.

Er zijn overeenkomsten tussen de zangers. Beide staan in het pantheon der chansonniers, maar komen niet uit Frankrijk. De een werd geboren in het Belgische Schaarbeek, de ander heeft Armeense wortels. Ze hebben in het begin van hun carrière zwarte sneeuw gezien. Een Frans criticus schreef na een optreden van Brel dat er uitstékende treinen vanuit Parijs naar Brussel gaan. De verticaal uitgedaagde Aznavour (1m61) werd in recensies vergeleken met Henri de Toulouse-Lautrec, de door dwerggroei getroffen schilder. Maar onder de vleugels van Georges Brassens (Brel) en Edith Piaf (Aznavour) vonden ze hun eigen stem, hun eigen publiek en hun eigen geluid.

‘Ze zijn beide acteur, optredens zijn belevenissen. Je maakt echt iets mee,’ zegt schrijver/journalist Bart Van Loo, ook vaak te gast geweest in DWDD over chansons. ‘Ze schreven hun eigen nummers, die werden opgetild door geweldige arrangeurs.’ Maar de verschillen tussen de heren springen meer in het oog. De Nederlandse zangeressen Tess Merlot en Britta Maria zongen en zingen liedjes van beide giganten. Britta toert nu met haar voorstelling Aznavour mon amour. Van Tess verscheen onlangs een cd met daarop onder meer een vertolking van Brels ‘Bruxelles’, tijdens de albumpresentatie zong ze ook Aznavours ‘Emmenez-moi’. Britta: ‘Als je Aznavour zingt, tuit je je lippen. Bij Brel open je je hele mond, zoals hij dat zelf ook deed, dat hele gebit sprong je tegemoet.’ Van Loo: ‘Brel spuugt zijn nummers uit.’ Tess: ‘Brel stond scheldend op de barricades, was niet bang om te beledigen. Aznavour was ook geëngageerd, maar niet met vuist omhoog.’

Britta, Tess en Bart hebben alle drie een gelijkaardige ontwikkeling doorgemaakt bij de waardering voor Brel en Aznavour. Tess: ‘Ik dacht altijd dat ik op uitgesproken types als Brel viel, maar ik blijk nu toch te houden van keurige heren met een hang naar nostalgie. Zoals Aznavour.’ Britta: ‘Ik heb Nederlandse vertalingen van Brel gezongen, die zijn echt schitterend. Maar ik was drie jaar oud toen Brel overleed, ik ken hem alleen van filmpjes en verhalen. Toen ik eindelijk Aznavour live zag, in Amsterdam, moest ik huilen bij zijn opkomst. Dat vergeet ik nooit meer.’

Bart van Loo: ‘Het vaderschap heeft veel veranderd, ik heb niet meer de geldingsdrang en onrust van Brel, maar de wil om lang te leven. Vandaar dat ik Aznavour zing voor mijn dochter. Die laatst zei dat ze het helemaal beu was (lacht). Mijn vrouw zingt nog wel Brel voor haar.’ Volgens Van Loo is een ander belangrijk verschil tussen Charles en Jacques dat de dood bij de eerste vrijwel nergens voorkomt, terwijl Brel ‘de troubadour is van het einde. ‘Neem liedjes als “La mort”, “Le moribond”, “Le tango funèbre”, “Jacky”. Het is geen wonder dat Brel ook een keer klaar was met het chanson.

Lees verder in VARAgids 37 vanaf bladzijde 26.