Interview met Ramsey Nasr

Natuurlijk als acteur moet je 'alles' kunnen spelen, maar toen het jaar van Fortuyn zich aandiende, zag Ramsey Nasr zich in eerste instantie in de rol van Pim Fortuyn. "Toch een man met appeal, daar wil je je in vastbijten." Regisseur Michiel van Jaarsveld had daar een ander idee over. 'Die zag in mij een ideale Ad Melkert.' En dat werd Nasr dan ook, Melkert. Net als de man die wij op tv zagen, zoals in het desastreus verlopen, op ons netvlies gekleefde tv-debat na de gemeenteraadsverkiezingen op 6 maart 2002. Maar als mens, met goede en slechte kanten, als familieman en collega. Melkert was de ideale politicus,’ zegt Nasr, ‘maar wel de ideale politicus in het oude systeem.’ Dat ‘oude systeem’, daar zal het vaker over gaan in het gesprek met dichter, schrijver, essayist, regisseur en acteur Ramsey Nasr. 'De omwenteling is gaande. We zien het alleen nog niet.’

Voor we het gaan hebben over je rol, als Ad Melkert in Het jaar van Fortuyn, wil ik even inchecken bij je: het is vandaag 8 maart, de inval in Oekraïne is nu dik twee weken gaande. Hoe ervaar je dat?

Ja... Ik moet denken aan een gesprekje in The Russian spy story, de documentaireserie over het leven van Vladimir Poetin, waar ik gisteravond naar keek. Terwijl er van alles gebeurde in de wereld: de Berlijnse muur was net gevallen, in de Sovjet-Unie heerste grote armoede, er was veel onzekerheid, krijgt een doodgewone oudere Rus de vraag hoe het met hem gaat. ‘Goed’, antwoordt de man met wie het duidelijk slecht gaat. ‘Heeft u hoop?’ ‘Zeker.’ ‘Hoe houdt u dat?’ ‘Hoop is het laatste dat sterft’, zegt de man. Dat raakte me. Als er geen hoop meer zou zijn, dan is het voorbij. Ik wil niets bagatelliseren, ook ik zit met een permanente klomp in mijn maag over alle verschrikkingen in Oekraïne. Maar in deze tijd wordt ook ons geweten aangesproken. En dat werd tijd. Wij hebben Poetin al die jaren gesteund door olie en gas af te blijven nemen terwijl we wisten wat hij deed. Nederland heeft aldoor enkel de handelsbelangen vooropgesteld. Nu worden we gedwongen onze positie te herzien, in te zien waartoe ons gedrag heeft geleid. Dat is, op de bodem van deze verschrikking, het enige lichtpunt.

Twee jaar geleden, toen de pandemie net begon, waren we soms ook positief ondanks alles. Jij schreef toen De fundamenten, een reeks essays over hoe het anders moet, maar nu voelt het toch weer terug bij af.

Nee, nee. De omwenteling is gaande, alleen zien we het nog niet. Het gaat niet op een plezierige manier. Ik geloof dat ook dit een fase is in de revolutie die gaande is. Een revolutie om op een andere manier met rechten om te gaan, met gelijke rechten, en met het klimaat. Er gebeurt zoveel op dat gebied. Dan heb ik het niet meer over één Greta Thunberg, die we indertijd wilden zien als het dappere meisje dat als in een sprookje in boze mannenland rondloopt. Nee, er zijn een heleboel Greta’s, ze is geen eenling, we zitten in de transitiefase. Zo’n inval in Oekraïne is een gruwelijke stuiptrekking van een man die het oud- Russische rijk wil herstellen. Het kan hem niet schelen wat er aan wetten, internationale verdragen, vastgestelde grenzen zijn. Hij leeft in een illusie. Hij kan niet accepteren dat de wereld is veranderd en alleen maar verder zal veranderen.

Die oude wereld, dat boze-mannenland, is dat ook een parallel die je kunt trekken met de tijd waarin de serie Het jaar van Fortuyn speelt? 

Nou... dat lijkt me nogal ver gaan, om dat verband te leggen. Dus dat doe ik niet. Maar als je doelt op het feit dat de Partij van de Arbeid in 2002 een soort gevestigde grootmacht was – dat klopt. De PvdA was in die tijd na twee Paarse kabinetten-Kok gewend aan de macht, gewend aan het feit dat er geen bedreiging was en opeens was daar Pim Fortuyn. Niet helemaal uit het niets, we hadden net 9/11 gehad en er gingen al langer stemmen op dat het niet zo goed ging als men wilde, maar toen ging Fortuyn de politiek in. Het zure is dat de PvdA ook wel wist dat het niet alleen maar goed
ging in Nederland en ze dreven daar ook oplossingsgerichte politiek op, alleen spraken ze de problemen niet al te zeer uit, dat was onderdeel van hun beleid. En toen kwam er iemand die het omgekeerde deed: die benoemde de problemen, zonder oplossingen te bieden. En hij vond een gewillig oor, want er wáren fricties en problemen in de samenleving en veel mensen waren heel gevoelig voor zo iemand die zei voor hen op te komen.

Het dubbele is dat er natuurlijk fricties en problemen waren aan het begin van deze eeuw, maar die tijd en het decennia ervoor, de jaren 90, worden gezien als een periode dat het heel goed ging in Nederland. De voice-over in de tv-serie zegt het als volgt: ‘In de geschiedenis van de mensheid is er waarschijnlijk geen tijd geweest waar je
zo lang rijk en veilig kon leven als in de zomer van 2001 in Nederland.’ Herinner jij je die zomer? Waar was je in je leven?

Ik herinner me die zomer niet goed. Ik weet wel dat ik niet in Nederland woonde, ik woonde al sinds begin jaren 90 in Antwerpen waar ik had gestudeerd aan de toneelschool. Dat heeft er bij mij voor gezorgd dat ik altijd met een zekere distantie keek naar Nederland. Ook toen ik in mijn jeugd wel in Nederland woonde, heb ik het anders ervaren omdat ik een gemengde achtergrond heb, mijn vader is Palestijns. Wanneer je twee culturen in je hebt, kijk je anders. En daarbij moet ik ook zeggen dat het lastig is om gebeurtenissen te duiden als je er middenin zit. Dat hedonistische levensgevoel, waar altijd over gesproken wordt als het over Nederland in die periode gaat, heb ik zelf nooit zo ervaren.

En de opkomst van Pim  Fortuyn?

Dat herinner ik me nog wel helder. De dingen die hij zei, hoe hij over buitenlanders sprak. En vooral het feit dat hij wel de pijnpunten benoemde en uitvergrootte, maar geen reële oplossingen bood. Dat was ongehoord en nog nooit op deze manier gebeurd. In de jaren 80 had je Hans Janmaat, maar dat was toch een beetje een vieze vent, en opeens was daar die flamboyante verschijning die de dingen wel zo kon zeggen dat ze een snaar raakten. En we moeten toegeven dat hij dingen aan de kaak stelde die door de regerende partij, de PvdA in mindere of meerdere mate onder het tapijt werden geveegd. Het was beslist niet zo dat de PvdA niet bezig was met gevoelige onderwerpen als veiligheid, criminaliteit en integratie, maar ze durfden successen of maatregelen op dat vlak niet te claimen of hardop uit te spreken, doodsbang als ze waren door een deel van de achterban niet meer als sociaal- democratisch te worden gezien. Ondertussen was die achterban aan het morren. Binnen de PvdA was sprake van een richtingenstrijd. En Ad Melkert, die Wim Kok zou opvolgen als partijleider, was misschien een briljant politicus, maar enkel briljant in het oude systeem, waar dossierkennis en partijdiscipline wezenlijker waren dan charisma of flair. Het is een man die er in onze herinnering niet goed vanaf komt.

Lees verder in de VARAgids 12 vanaf bladzijde 8.