Interview: Anniek Pheifer over Anoniem

Actrice Anniek Pheifer is ervan overtuigd dat we de twijfel moeten omarmen, óók in haar vak.

Als ze niet op de toneelschool zou zijn aangenomen, was Anniek Pheifer geschiedenis gaan studeren in Groningen. Maar vanaf heel jong al wist ze dat ze actrice wilde worden. Op haar achttiende verhuisde ze van het Drentse Veenhuizen naar Amsterdam om aan de toneelschool te beginnen. Vier jaar later had ze haar diploma op zak en sindsdien is ze eigenlijk niet meer weggeweest van het toneel en is ze vaak te zien in films en series. Zoals deze week in de nieuwe, tiendelige misdaadserie Anoniem, waarin ze samen met Jeroen Spitzenberger de hoofdrol speelt.

In gesprek met een actrice die met gemak transformeert tot Desdemona in Othello en Ljoebov in De kersentuin, maar bij wie je ook altijd stiekem nog even speurt of ze geen stukje spinazie tussen haar tanden heeft zoals in de Iglo-reclame waarin ze begin deze eeuw te zien was. Inmiddels staat Anniek Pheifer, die twee kinderen heeft, ook op de barricade voor het klimaat. Want toen de oudste zei: ‘Mama, denk je dat ik mijn leven nog af kan maken,’ gingen alle alarmbellen rinkelen en schrok ze wakker.

Laten we beginnen met de aanleiding voor dit gesprek: Anoniem. Kun je iets vertellen over de serie en jouw rol? Je volgt een gezin waarin elk gezinslid op zijn eigen manier, gewild of ongewild, verbonden is met drugscriminaliteit. Ik speel Sarah, moeder van twee kinderen en officier van justitie en ik ben bezig om een drugscrimineel achter de tralies te krijgen en vooral te houden. Het is een grote en belangrijke zaak. Je volgt mijn strijd tegen het kwaad en tegelijkertijd zie je hoe de afzonderlijke gezinsleden elkaar uit het oog hebben verloren én hoe we elkaar weer proberen te vinden.

Niet zo lang geleden zei je in een interview dat je weleens in een Breaking Bad-achtige serie zou willen spelen. Ik zag de eerste aflevering en dacht: je gebeden zijn verhoord. Ja hè? Maar ook weer niet. We hebben natuurlijk al Hollands hoop gehad, de Nederlandse Breaking Bad En in Anoniem speelt Jeroen een gedesillusioneerde leraar die het roer omgooit, dat is vergelijkbaar misschien, maar deze serie heeft ook comic book-achtige elementen, zoals de geluidseffecten en de bigger than life ‘vechtscenes’.

Wat ik zag, vond ik veelbelovend. Dat is leuk om te horen. Het blijft moeilijk om iets waar je zelf aan meewerkt te beoordelen. Als je vijftig dagen op een set hebt gestaan, ben je toch een beetje gedeformeerd. En dan kijk je nog heel erg op acteursniveau. Maar ik heb wel het idee dat we iets bijzonders en vooral anders hebben gemaakt. Het is een beetje losgezongen van de realiteit.

Ik vond vooral goed hoe maatschappelijke kwesties een plek krijgen. Zo is er aandacht voor drugscriminaliteit, hedendaags opvoeden, maar ook Metoo zit erin: er wordt een onderzoek geopend naar je baas, gespeeld door Peter Blok, en hij vraagt jouw loyaliteit. Hoe gaat dat verder? Dat onderzoek gaat lopen.

Je moet me wel wat geven! Haha, wat is je vraag precies?

Laat ik het anders formuleren. Je baas vraagt jouw loyaliteit. Je wilt niet spoileren, dus misschien kun je bedenken hoe je zou reageren als zoiets je in het echt zou overkomen. Oei, dat ik vind ik een lastige vraag. Je bedoelt wanneer een extern bureau wordt ingeschakeld om misstanden aan de kaart te stellen? Ik zou daar natuurlijk aan mee werken en zo eerlijk mogelijk antwoord geven.

Vind jij dat er in de Nederlandse filmwereld genoeg aandacht voor Metoo is? Ik denk dat het overal speelt, waar je ook werkt. Op sommige beroepsgroepen staan de schijnwerpers nu eenmaal gericht. Seksisme en grensoverschrijdend gedrag zijn zaken die te allen tijde bestreden moet worden. Wat bijvoorbeeld echt anders is geworden is dat je sinds Metoo geen callsheet meer krijgt zonder telefoonnummer van een vertrouwenspersoon; op de set lopen nu intimiteitscoördinatoren en ook bij castinguitnodigingen staat er een dik gedrukt telefoonnummer voor wanneer je toch dat T-shirt hebt moeten uittrekken. Ik vind dat heel erg goed. Laatst mopperde een vriend van me die een leidinggevende functie heeft dat je tegenwoordig ‘niks meer mag zeggen of doen.’ Ik zei: ‘Wat wil je zeggen dan?’ Ik weet niet wat hem afgenomen is, en misschien is het soms wat ongezelliger, maar voor veel mensen, en zeker voor vrouwen, is het er veiliger op geworden.

Even terug naar het acteren: voor wat voor rollen word jij doorgaans gecast? Zie je daar zelf een patroon in? Ik vind dat ik redelijk diverse rollen aangeboden krijg. Het zijn zeker niet altijd romkom-rollen of moeders van. Maar de rol in Anoniem is wel een grote, dat gebeurt niet heel vaak, dus dat is tof. En ik vind het ook een gewaagde serie. Dat mis ik een beetje in Nederland. Het mag van mij iets gedurfder. Ik zou een moord doen om te spelen in zoiets als Fleabag. Maar de Nederlandse markt is nou eenmaal klein.

Heb je nooit de ambitie om zelf iets te maken? Dat zou ik leuk vinden en ik heb veel ideeën, maar ik ben altijd meer thuis geweest in de toneelwereld. Ik moet nog leren hoe alle paden lopen. En waar ik een beetje bang voor ben, is dat je dan een goed idee hebt en dan mag je het schrijven en dan gaat het naar de ene commissie en dan naar de ander en voor je het weet heb je een afgeschaafd idee waar iedereen tevreden mee is. Want ik vind dat het erg behoudend is wat er in ons land wordt gemaakt. Ik vind iets als Anne+ bijvoorbeeld heel goed, maar dat zijn de parels. Het zeventiende seizoen Flikken Maastricht is toch veiliger. Ik hou ervan als het schuurt, ik hou van brutaliteit. En ik ben voor lering. Het menselijk brein moet scherp gehouden worden en dat doe je met prikkelende kunst, met kleur, diversiteit en plezier. Niet met het zoveelste herkauwde politiescriptje.

En als je gevraagd zou worden voor een politiescriptje? Dan zou ik bedanken… Of het moet iets Mare of Easttown-achtigs zijn (Amerikaanse HBO-misdaadreeks, red.). Maar dan spreek je niet van een politiescriptje.

Je bent op je achttiende op de toneelschool begonnen; echt heel jong. Vaak hoor je dat mensen de wereld in gaan om nog wat levenservaring op te doen. Ik was er klaar voor.

Wat betekende dat? Ik had al een paar jaar een theatervooropleiding gedaan. Ik was achttien en voelde me dik volwassen. Hoewel ik nog steeds blij ben dat het zo is gelopen, had ik nu misschien een tussenjaar genomen. Maar des­ tijds heb ik geen moment getwijfeld. Ik kon niks anders.

Als je niet was aangenomen, wat was je dan gaan doen? Dan wilde ik geschiedenis gaan studeren in Groningen, maar dat was niet echt een serieuze back-up want ik was er stellig van overtuigd dat ik niet hoefde te studeren.

Ken je weinig twijfels? Ik twijfel elke dag over alles, maar dat is een deel van het vak. Als je je voorbereidt op een rol dan ga je alles onderzoeken om die twijfel zoveel mogelijk de das om te doen. Als je weinig twijfelt dan is het kunstenaarschap niets voor jou. Ik zou zeggen: koester het.

Heb je het zelf altijd kunnen koesteren? Ik denk het wel. Niet dat ik heb er nooit last van heb. Het is – om een modewoord te gebruiken – oncomfortabel. Maar bij sommige dingen weet je: dit hoort bij me, ik kan er maar beter mee om leren gaan.

Op welke momenten twijfel je het meest? Ik speel redelijk intuïtief en bij intuïtie verdwijnt twijfel meer naar de achtergrond want dan beweeg je mee met de stroom. Wat verder in het proces bedenk ik dan soms dat ik het ook anders had kunnen doen. Overigens kan ik buiten mijn werk wel twijfelen. Ik denk nu bijvoorbeeld dat ik een tijdje niet op tournee zou willen, en dat betekent ook minder toneelspelen, want in het theater moet je je altijd committeren en leg je je voor langere tijd vast. Steeds vaker denk ik: als ik nu ja zeg, dan kan ik dat project wat eraan zit te komen niet doen. Daar zit veel twijfel momenteel.

Je hebt, net na de toneelschool, een tijd in een vast ensemble gezeten. Een luxepositie om mee te beginnen. Ja, maar er waren toen ook nog veel meer grote gezelschappen. Dat is nu allemaal uitgekleed. Tegelijkertijd zie je ook dat jonge acteurs zich niet meer zo snel committeren. Die ambitie is minder geworden. Ik ben er nog niet uit hoe dat komt. Is het omdat we individueler zijn geworden en geen deel meer willen uitmaken van iets groters of is het omdat jongeren niet meer klein willen beginnen en gelijk hun eigen verhaal willen vertellen? Ik merk dat jonge mensen heel graag hun eigen stem willen laten horen.

Is dat een ego-kwestie of een innerlijke drive? Tja… Ik speel nu, ook met Jeroen Spitzenberger, in De kersentuin van Tsjechov.

Wat bedoel je? Dat het verhaal wat jij wilt vertellen al heel vaak is verteld. En daarmee bedoel ik niet dat je je stem niet moeten laten horen, maar dat er prachtige stukken zijn waarin de diepte van de existentie zit verwerven.

Ken uw klassieken. Een beetje wel, zonder daarbij zeikerig te willen klinken. Ik heb mijn jaren bij het Nationaal Toneel dat nu Nationaal Theater heet, als heel leerzaam ervaren. Het is als een extra studie na de toneelschool. Een soort intensieve stage. Dat zou ik iedereen gunnen, om een paar jaar in de luwte je eigen stem en smaak te kunnen vinden. Maar ja, ik heb makkelijk lullen want er zijn nog maar drie gezelschappen.

Je bent ook klimaatactivist. Wanneer is dat begonnen? Wat doe je en wat hoop je te bereiken? Ik was er altijd al mee bezig, maar dan zoals heel veel mensen met van die dingen als afval scheiden, de fiets pakken. Maar toen ik ooit met mijn oudste zoon ergens naar zat te kijken en hij met angst in zijn ogen vroeg of hij zijn leven nog wel af kon maken, raakte dat me diep. Ken je de theorie van de kokende kikker? In wezen zitten we allemaal in dat kokende water.

En dat moment veranderde er iets in mij en wilde ik alles op alles zetten om die klimaatverandering te stoppen en dat moest verder gaan dan geen vlees eten, met het ov reizen en groen bankieren. De oplossing ligt deels bij het individu, maar natuurlijk veel meer bij de grote vervuilende bedrijven en die moeten verantwoordelijk worden gesteld. Het moet radicaal anders. Al moet ik zeggen dat na de zege van de BBB…

…de moed je in de schoenen zakte? Totaal. Maar het maakt me ook strijdbaarder. Ik heb lang het gevoel gehad dat ik me niet te hard mocht uitspreken, ‘omdat het toch zielig was voor de vleeseters en de boeren zitten in een lastig pakket’. Maar dat wil niet zeggen dat het niet radicaal anders moet.

Anniek in de politiek? Zeg nooit nee. Maar activisten zijn ook heel belangrijk. Ik zou meer aandacht willen voor het zogenoemde ‘Burgerberaad’. In ons omringende landen is daar al mee geëxperimenteerd. Een willekeurige groep mensen wordt intensief geïnformeerd over zaken waar polarisatie over is. Je ziet dan dat wanneer op een heel feitelijke manier alle kanten worden belicht, mensen een beter oordeel kunnen vellen.

Zo’n burgerberaad mag dan een bindend advies aan de overheid geven. Het werkt als een malle. Bij een belangrijk thema als het klimaat is wat dat betreft zoveel te winnen, nu zie je dat veel mensen boos worden op wat ze niet meer mogen. Pikken ze me ook mijn barbecue nog af.

Anoniem, vanaf vrijdag 26 mei wekelijks op NPO 1 en NPO Start en tevens in zijn geheel op NPO Plus