Hoe realistisch is The Handmaid’s Tale?

Fred, zo realiseerden we ons verbaasd en verheugd aan het eind van het eerste seizoen van The Handmaid’s Tale, heeft thuis eigenlijk geen moer meer in te brengen. Hij stuurt zowel zijn vrouw Serena als zijn slavin June routinematig naar hun kamers als waren het stuurse kinderen en hij behoort tot de machthebbers van Gilead, maar uiteindelijk draait alles in zijn huis om Serena en June en om het baby’tje dat June draagt. Het zijn toch de vrouwen en de kinderen om wie het gaat en Fred wordt door Serena en June inmiddels goeddeels genegeerd. Een boeiende conclusie aan het slot van een serie over ultieme mannelijke dominantie.

En wat voor een serie: The Handmaid’s Tale, in Nederland te zien bij Videoland, Ziggo en nu ook Fox, is een van de mooiste tv-series van deze eeuw – die, toegegeven, nog redelijk jong is – en dat komt vooral doordat het indringende verhaal dat erin wordt verteld zo akelig geloofwaardig wordt opgedist en doet vrezen voor hoe de rest van deze eeuw eruit zal zien.

The Handmaid’s Tale begon op papier. In 1985 verscheen het gelijknamige boek van de Canadese schrijfster Margaret Atwood ( Alias Grace ). Het schetst een vreselijke toekomst waarin de Verenigde Staten, na een revolutie die begon met een aanslag op de president en het Congres, zijn opgegaan in de theocratische en patriarchale dictatuur Gilead. Vrouwen hebben geen rechten (ze mogen niet eens lezen) en homo’s en lesbiennes worden vervolgd wegens ‘geslachtsverraad’. In Gilead worden de weinige vruchtbare vrouwen die er nog zijn als broedmachines misbruikt door de elite. Ze worden ‘handmaids’ genoemd, een archaïsch woord voor dienstmaagd of dienares.

Margaret Atwood is als consultant betrokken bij deze tv-versie van haar boek, die op veel punten afwijkt van haar oorspronkelijke verhaal en nu, in seizoen twee, op eigen kracht verder moet. Want seizoen één stopte waar ook het boek ophield: June wordt zwanger afgevoerd in een zwart busje van de geheime dienst van Gilead, de kijkers in verwarring achterlatend. June’s geheime minnaar Nick, van wie we vrezen dat hij zelf bij de geheime dienst zit, heeft haar echter bezworen dat het goed is om niet tegen te stribbelen en gewoon mee te gaan met het busje. In het boek wordt gesuggereerd (maar niet uitgelegd) dat June het busje overleeft en dat de andere inzittenden misschien juist behoren tot de Mayday groep, een verzetsbeweging die uit is op de val van Gilead.

We gaan het allemaal zien. Maar voor wie seizoen één miste, een korte uiteenzetting die niets verpest, want het gaat in dit verhaal niet zozeer om plotwendingen en onthullingen. Het gaat erom huiverend toe te zien hoe kwetsbaar vrijheden zijn en hoe ze, eerst sluipend en dan steeds sneller, onder je voeten vandaan gesleurd kunnen worden.

In Gilead is van vrijheden niets meer over. Niemand is echt vrij, maar het ergst is het voor de handmaids uit de titel. Hun lot is zo ondragelijk omdat ze iets kunnen wat de meeste vrouwen in de wereld niet meer kunnen: baren. De mensheid is getroffen door grootschalige vrouwelijke onvruchtbaarheid. De oorzaak blijft onbenoemd. De vruchtbare handmaids worden zogenaamd geëerd maar in wezen totaal gecontroleerd; ze worden heropgevoed in een kamp, in een purperen habijt gehesen en uitgedeeld aan bevoorrechte gezinnen. Tijdens een maandelijkse verkrachting, die ‘de ceremonie’ wordt genoemd, liggen ze tussen de benen van de (geklede) vrouw des huizes terwijl haar man (eveneens bijna geheel gekleed) de daad verricht die het gezin aan een nakomelingetje moet helpen. Op deze groteske wijze wordt benadrukt dat het eigenlijk om een kind van de vrouw des huizes gaat en dat de handmaid niets meer is dan een noodzakelijk kwaad, een biologische hindernis die even genomen moet worden op weg naar een kindje.

Zo is June draagmoeder van het echtpaar Fred en Serena. Fred is een van de grondleggers van Gilead. Om de verhoudingen tussen een handmaid en haar gastgezin verder te benadrukken, verliest ze haar eigen naam. June wordt alleen door zichzelf June genoemd, voor alle anderen heet ze Offred, ofwel ‘van Fred’. Alles aan de wereld van Gilead is ijzig en naar – tegenstanders van het regime worden geëxecuteerd en hun lichamen in het openbaar opgehangen – en dat benadrukt de serie ook nog eens in de vormgeving, die vooral de kleuren lijkblauw en ziekenhuisgroen gebruikt. Alleen de purperrode uniformen van de handmaids verbreken deze monotonie. En het is juist deze status aparte die de handmaids noodgedwongen nader tot elkaar kan brengen. Zoals June aan het eind van seizoen één zegt: ‘Ze hadden ons nooit uniformen moeten geven als ze niet willen dat we een leger vormen.’ Dat belooft wat.

Het unheimische van The Handmaid’s Tale zit hem niet alleen in Junes’ heden, maar vooral in de flashbacks naar haar recente verleden, van vóór de revolutie. Dat lijkt als twee druppels water op ons heden. Vooral in de grote steden lijken liberale waarden hoogtij te vieren maar je ziet al barsten komen in de vanzelfsprekende vrijheden van June’s bestaan. De barista van haar koffiebarretje maakt haar bijvoorbeeld uit voor slet vanwege haar vrijmoedige gedrag en dat overkomt haar en haar vriendinnen steeds vaker. Dat het in June’s leven verrassend snel normaal is dat vrouwen routinematig voor hoer worden uitgemaakt, is niet het enige dat de kijker bekend voorkomt.

In interviews benadrukken Margaret Atwood en Elisabeth Moss ( Top of the Lake ), de actrice die Offred / June zo weergaloos speelt, steeds dat de opnames van seizoen één al in volle gang waren toen Trump tot president werd verkozen en dat de vormen van haat jegens vrouwen en minderheden die we in de VS sindsdien zien optreden, in zekere zin toeval zijn. Tegelijkertijd benadrukt Atwood dat alle afschuwelijkheden die ze in haar boek heeft gestopt, in de geschiedenis al talloze malen zijn vertoond. Alleen in het Westen is het momenteel al een tijdje prettig toeven voor vrijzinnige mensen. Maar de boel, zo lijken Atwood en de makers van de serie te willen zeggen, is wel aan het schuiven en dat zien we zelf nauwelijks onder ogen.

Welke kant het leven van June, Fred en Serena opgaat nadat het busje is weggereden, zien we vanaf deze week in dertien nieuwe afleveringen. De vanzelfsprekendheid van de macht van Fred lijkt in elk geval tanende. Maar of ons uiteindelijk een betere toekomst wordt voorgespiegeld door het vervolg van The Handmaid’s Tale is afwachten. Het lijkt vrij zeker dat het, voordat het goed komt, allemaal eerst verder bergafwaarts gaat. Maar dat het überhaupt goedkomt, is gezien het zwarte eerste seizoen allerminst zeker.