Hila Noorzai over haar geboorteland Afghanistan

De geboren Afghaanse Hila Noorzai keerde met gemengde gevoelens terug uit het land dat haar ouders ooit ontvluchtten. ‘Afghanistan heeft tijd nodig om zijn wonden te likken, alles op te bouwen.’

In Hila voorbij de taliban zit een scène die tekenend is voor de situatie waarin Afghanistan zich nu bevindt. In een park ontmoet Hila een jongeman die op een rots zit, in zijn hand heeft hij een kooi met een vogeltje erin. Hij laat het diertje genieten van het uitzicht, zegt hij. Dat uitzicht ís ook mooi, net als dit moment. Er spreekt hoop uit, en de wens nog te kunnen genieten, ondanks vier decennia oorlog, gevolgd door de terugkeer van het strenge taliban-regime. Maar de opgesloten vogel verwijst ook naar de vrouwen daar, die hooguit op andermans voorwaarden mogen genieten van vrede.

Of is dat mijn interpretatie? Ik heb Duizend schitterende zonnen gelezen. Ik volg het nieuws, lees de kranten: wat weet ik als witte Nederlandse daarmee van het leven van vrouwen in Afghanistan?
Niets. En met deze serie heb ik zelf ook maar een fractie van de Afghaanse cultuur kunnen aanraken.

Kleur het plaatje eens verder in?
Het is sowieso allemaal heel complex. Afghanistan heeft zich nooit kunnen ontwikkelen door alle oorlogen. De tijd heeft er decennialang stilgestaan, ze hebben bijvoorbeeld de industriële revolutie helemaal gemist. De meeste informatie die we in het Westen krijgen, komt uit Afghaanse steden; van mensen die zich relatief goed kunnen uitdrukken, die deels toegang hebben tot het dure internet, die zich in rustiger periodes wel hebben kunnen ontwikkelen. Het beeld van Afghaanse vrouwen in de jaren 60 en 70, met los haar en minirokjes: dat was dáár, in de stad. Mensen vergeten – of weten niet – dat er altijd een strikte scheiding is geweest tussen stad en platteland. En in rurale gebieden is het nooit anders geweest dan nu. Daar is de cultuur, die sterk afhankelijk is van in welke stam je bent opgegroeid, diep- diepgeworteld en bovendien hebben ze wel andere dingen aan hun hoofd gehad, namelijk: overleven we vandaag de oorlog, hoe komen we aan iets te eten? Vrouwenrechten waren het laatste waar ze mee bezig waren. Het is nu dan wel vrede, maar de armoede is enorm, dus zo is het nog steeds in grote delen van het land.

Weg met de westerse blik dus.
Het staat als een paal boven water dat er iets moet gebeuren op het gebied van vrouwenrechten, maar daar moet Afghanistan zelf mee aan de slag. Ze hebben genoeg buitenlandse bemoeienis gehad. Het land heeft tijd nodig om zijn wonden te likken, alles op te bouwen en daarna hopelijk ook de vrouw een betere positie geven. Die wil is er, maar er is pas een paar jaar rust en daarmee zijn de meeste mensen – ook vrouwen – op dit moment gelukkig.

Eerst op adem komen.
Ja, en dat gevoel is alleen te begrijpen als je zelf oorlog hebt meegemaakt. Het is ook zo dat juist stedelijke vrouwen het erg moeilijk hebben met hun beperkte bewegingsvrijheid. De stap terug onder dit veel strengere regime is groter en dat doet dus meer pijn. Maar vergeet niet dat er ook veel vrouwen zijn van wie hun mannen, broers en zoons bij de taliban zitten. Dat is hun belevingswereld, en het is wat het is.

En de mannen zelf? In de serie spreek je er een aantal en bij hun klinkt ook een zekere onmacht door.
Ook deze mannen zijn binnen een bepaalde cultuur grootgebracht en hebben zich te houden aan de regels, zoals uithuwelijking. Een groot gedeelte van de bevolking is analfabeet, dus ze zijn afhankelijk van de informatie die ze bijvoorbeeld in de moskee krijgen, of binnen het gezin waarin ze zijn opgegroeid. In de Koran staat bijvoorbeeld dat onderwijs een plicht is voor mannen én vrouwen, maar de islam wordt op verschillende manieren beleden. Als binnen jouw stam of familie wordt gezegd: onderwijs aan meisjes boven de twaalf mag niet van de islam, dan neem je dat aan – want je kunt zelf de Koran niet lezen. Wat je leert als kind, neem je aan voor de waarheid.

Dat geldt voor alle godsdiensten.
Precies. En laten we eerlijk wezen: er is geen land waar vrouwen volledig gelijkwaardig zijn aan mannen. Afghanistan staat helemaal onderaan, maar wereldwijd hebben we het ook nog steeds niet voor elkaar.

Terug naar het begin: jouw ouders vluchtten naar Nederland toen je een jaar oud was, dus herinneringen heb je niet. Wat betekende Afghanistan voor jou voordat je deze serie maakte?
Het was bij ons thuis een soort entiteit. Alles is erop terug te voeren: taal, cultuur, gebruiken, waarom we thee uit een glas drinken, in plaats van een mok. Daartegenover stond dat mijn ouders niet bleven hangen in het verleden en weinig over vroeger praatten. Tot mijn 25ste was ik ook niet per se geïnteresseerd. Ik ben de jongste van drie kinderen, mijn oudere broer en zus hebben Afghanistan wel bewust meegemaakt, spraken ook beter Dari dan ik. Dat zorgde voor een soort barrière, alsof ik mijn cultuur daarom niet mocht claimen. Niet op een vervelende manier, maar meer dat het land voelde als een verre vriend van je ouders die je zelf nooit hebt ontmoet.

Oom Henk, je weet wel schat, die van tante Cor.
Haha, ja zoiets. Bovendien kleefde er jarenlang een negatieve associatie aan Afghanistan. Je had 9/11, nog allemaal andere aanslagen. Dus dat hele ‘goh wat superleuk dat ik daarvandaan kom’ had ik niet en ook dat zorgde voor verwijdering. Dat veranderde pas toen ik de leeftijd had waarop ik meer kennis had en meer kon overzien, én door de gedichten die mijn vader over zijn thuisland schreef. In zijn woorden las ik voor het eerst liefde. Daarom ging ik ook vragen stellen en toen kwamen de verhalen wel.

Lees verder in VARAgids 48. Vanaf dinsdag 25 november 2025 op de mat, in de winkel en in de app. Nog geen abonnee?