Een ode aan Frank Capra’s It’s a Wonderful Life

Als je héél goed oplet, zie je in de eerste seconden van It’s a Wonderful Life, direct na de enorm kerstige openingstitels, in de donkere straten van het fictieve stadje Bedford Falls een man langs de stoep rennen. Dat die scène op die plaats in de film is gemonteerd, is een rare – maar onopvallende – miskleun van regisseur Frank Capra. Want die man is hoofdpersoon George Bailey, gespeeld door Jimmy Stewart, die keihard naar huis rent. Chronologisch klopt er niets van dat dit fragmentje helemaal aan het begin zit. Want we kennen George dan nog helemaal niet en het spurtje dat hij in die scène trekt, zit pas veel later en veel uitgebreider in de film, helemaal aan het eind. Pas dan holt George Bailey, letterlijk herboren, als een speer naar de climax van de film, die zich bij hem thuis afspeelt en de ontroerendste gezinshereniging uit de geschiedenis van de filmkerst is. Zo oprecht mier-
zoet en onverbeterlijk sentimenteel is die hereniging, dat het glazuur spontaan van je tanden spat en je in elk geval naar zakdoekjes, maar misschien ook naar kotszakjes grijpt. Want wat is de thuiskomst van George in zijn gezin en bij zijn vrienden mooi en hartverwarmend, maar ook: wat is het weeïg, op het lachwekkende af.

Die climax is de bekroning van een sentimenteel en existentieel kerstmeesterwerk, een film die bipolair heen en weer schiet tussen engelen en suïcide en zingeving en zelfhaat, die bij de première in 1946 op wisselende kritieken en een tamelijk onverschillig publiek stuitte, maar sinds de jaren 70 aan een onstuitbare opmars begon. Toen werden de auteursrechten door een slordigheid niet verlengd en werd uitzending op televisie voor Amerikaanse tv-stations aanvankelijk gratis en begon de film jaarlijks met Kerstmis op te duiken. Met als gevolg dat de film alsnog miljoenen fans kreeg en hij inmiddels grondig is herontdekt, bewierookt en geanalyseerd. Hij werd gretig door sociologen en filmvorsers geduid en de vele nieuwe fans ontdekten verborgen boodschappen – de bijfiguren Bert de agent en Ernie de taxichauffeur zouden bijvoorbeeld de makers van Sesamstraat hebben geïnspireerd – en vele slordigheden en foutjes, zoals rennende George in het begin. De consensus is min of meer dat dit een meesterwerk is; een 1500 koppige jury van het ernstige American Film Institute riep de film uit tot nummer 1 in de top 100 van meest inspirerende films aller tijden en de toonaangevende maar veel frivolere en modernere website Rotten Tomatoes riep de film uit tot beste kerstfilm ooit, met een rating van 94 procent. Eenenzestig jaar na dato staat It’s a Wonderful Life dus als een huis.

Het verhaal achter de film begon merkwaardig. Schrijver en historicus Philip Van Doren Stern schreef, na een droom over Charles Dickens novelle A Christmas Carol, een kort verhaal genaamd The Greatest Gift, dat hij niet verkocht kreeg en dus maar zelf liet drukken en in december 1943 bij wijze van kerstkaart aan 200 vrienden en bekenden stuurde. Het trok aandacht, werd alsnog gepubliceerd in enkele tijdschriften en kwam via een filmproducent bij acteur Cary Grant terecht, die het wilde verfilmen met zichzelf in de hoofdrol. Dat gebeurde niet, maar na enige omzwervingen kwam het grondig herschreven en veranderde verhaal als script terecht bij Frank Capra die James Stewart, de hoofdrolspeler uit Capra’s eerdere succesfilm Mr. Smith Goes To Washington, castte als George Bailey. Voor de opnames werden de straten van een immens openlucht filmdecor van een eerdere film omgebouwd tot het stadje Bedford Falls, compleet met drie stratenblokken en vele ingerichte winkels en andere gebouwen. In dit decor werd bijna de hele film opgenomen, en de scènes aan het begin tonen een overzicht van die straten, inclusief de voorbarig rennende George. Het ziet er zeer levensecht uit maar besef tijdens het kijken dat de sneeuw volkomen nep is en dat de acteurs in de scènes bij daglicht vreselijk hoge Californische temperaturen trotseerden.
Het verhaal ín de film toont het leven van George Bailey, vanaf zijn jeugd waarin hij zijn broertje uit een wak redde, via zijn grenzeloos optimistische adolescentendromen over rijkdom, reizen en studies tot aan zijn volwassen leven, waarin hij is getrouwd met jeugdliefde Mary en drie kinderen heeft. George leidt de bank die hij van zijn vader erfde en die hypotheken verstrekt aan de gewone man, hierbij gehinderd door het afschuwelijke kapitalistische monster Mister Potter, een cynische uitbuiter en de Scrooge in dit verhaal. Detail: de FBI heeft de filmmakers indertijd serieus onderzocht op communistische sympathieën. Na een enorme financiële strop besluit George tot suïcide om via zijn levensverzekering zijn gezin te redden, maar vindt de engel Clarence op zijn pad, opgeroepen door de gebeden van de inwoners van Bedford Falls, die hebben gemerkt dat het niet goed gaat met George. Om hem van zijn plannen te weerhouden, laat Clarence, ongeveer net zoals de geesten in A Christmas Carol, aan George zien hoe zijn familie, vrienden en stadje eraan toe zouden zijn als zijn wens – ‘was ik maar nooit geboren!’ – uit zou komen. Niet best; Bedford Falls blijkt bij de rondleiding door het stadje een verschrikking en zelfs een andere naam te hebben: Pottersville, naar George’s gehate graaiende vijand Mister Potter. George, die overloopt van zelfhaat en ontevredenheid met zijn leven, blijkt aldus zonder het te weten cruciaal voor het welzijn van stadje en inwoners. Zonder zijn geboorte is het stadje een hels oord. Kan engel Clarence George behoeden en doen inzien wat zijn waarde is en hoe mooi het leven waaraan hij zo twijfelt, eigenlijk is?

Tja, wat denkt u? Staan er bomen in het bos? De afloop van It’s a Wonderful Life is niet onverwacht, maar de weg er naartoe wel. De boodschap van de film is dat een man die voortdurend wenst dat hij iemand anders is dan hij is en voortdurend streeft naar onbereikbare dromen, blind is voor het geluk dat voor zijn neus voor het grijpen ligt. Dat is niet alleen waar, maar de aandacht voor de pikzwarte kanten van het leven en voor de negatieve gevolgen van altijd maar dromen najagen, maken deze meest Amerikaanse aller kerstfilms soms een vreemd on-Amerikaans spektakel. Totdat het kleffe einde losbarst. De boodschap, de vreemdheid en de zich uit de naad acterende, immer geweldige James Stewart maken It’s a Wonderful Life tot een terechte kersthit. Zakdoekjes gereed houden, en die zakjes voor de zekerheid ook.