De totstandkoming van Hollands Hoop II (volgens de makers)

‘Dat de democratie onder druk staat, is wereldwijd een thema. Wij wilden dat vangen in één man.’ Regisseur Dana Nechushtan doelt op Arme Fokke Augustinus. Iedereen wil iets van hem. In het eerste seizoen van het komische misdaaddrama Hollands Hoop dringt de wietplantage van zijn overleden vader zich aan hem op. Zijn vrouw wil een beter huwelijk. Zijn zoon wil de drugshandel in. Zijn dochter wil een paard. En nu wil scenarioschrijver Franky Ribbens in het tweede seizoen ook nog een internationale trend in hem kwijt.
‘Wij vinden series interessant die iets zeggen over de tijd waarin wij leven,’ stelt Nechushtan, regisseur van Hollands Hoop en tevens Ribbens’ echtgenote. Vandaar dat ook dit eigen werk staat voor iets groters. Het eerste seizoen ging over het poldermodel, teruggebracht tot het karakter van Fokke, een man die altijd op zoek is naar het compromis. ‘We hebben Fokke onder druk gezet, zodat hij zich gedwongen zag keuzes te maken,’ vertelt Ribbens. ‘Uiteindelijk kwam hij toch tot de conclusie dat polderen zo gek nog niet is. Toen we nadachten over een thema voor seizoen twee, kwamen we uit op de verhouding tussen dictatuur en democratie.’

Aan het begin van het tweede seizoen zijn we anderhalf jaar verder in het verhaal. Het is winter. Fokke (gespeeld door Marcel Hensema), die als forensisch psychiater met een burn-out de Groningse familieboerderij Hollands Hoop erfde, voelt zich steeds meer op zijn plek als wietdealer. Zijn zoon Pepijn (Martijn Lakemeier) helpt mee. Echtgenote Machteld (Kim van Kooten), met wie hij een stroeve relatie onderhoudt, bezoekt hem af en toe vanuit Amsterdam met hun dochters Lara en Filippa. Fokke heeft een illegale wietcoöperatie opgezet met andere dorpelingen, waar de lokale gemeenschap van profiteert. Maar is hij daar wel de geschikte leider voor?
[blendlebutton]
Ribbens: ‘Het is net als na acht jaar Paarse kabinetten: er is welvaart voor iedereen, maar ook ongenoegen. Mensen voelen zich slecht vertegenwoordigd, willen meer, en dan wordt er aan het leiderschap getrokken.’ Nee, Hollands Hoop 2 gaat niet over de dynamiek van een groep die een sterke leider wil, want dat kennen we nou wel. Veel interessanter vindt de scenarioschrijver de vraag hoe een ultieme democraat een ultieme dictator wordt. Eindigt Fokke dan na acht afleveringen als despoot? Regisseur Nechushtan: ‘Zou kunnen. Er doen nog meer personages mee.’
Wie het ook wordt, diens weg ernaartoe zal volgens de wetten der relatieve logica worden aangelegd. Hollands Hoop wil geen plotgedreven serie zijn (waarin de rollen ondergeschikt zijn aan het verhaal), maar een personagegedreven serie (waarin het verhaal voortvloeit uit de ontwikkeling van de karakters). Vandaar die complexe zielen – alleen al voor het personage van Fokke somt Ribbens zo een reeks vragen op die nog beantwoord moeten worden. ‘Hoe kan het dat hij een psychiater is geworden met een fascinatie voor het criminele brein? Hoe kan het dat juist hij zo briljant omgaat met gevaarlijke gekken? Wij pellen zijn persoonlijkheid af tot we weten welke beslissingen over leven en dood hij kan maken.’

‘Wij’ – het valt te merken dat Hollands Hoop een gezamenlijk kind van Ribbens en Nechushtan is. Ze hebben een echte zoon en dochter, maar toch: beheerst de serie hun privéleven? ‘Ja natuurlijk,’ antwoordt de regisseur. Ze ontwikkelen de serie samen, delen een gemeenschappelijke visie. Pas wanneer het tijd is voor de technische uitwerking zet Ribbens zich aan het scenario. Verrassingen bevat dat nooit, zegt Nechush­tan, al wijkt haar eigen interpretatie soms af van de zijne. Dat is juist goed, zegt Ribbens. ‘Als Dana precies zou doen wat er staat, zou Hollands Hoop nooit de serie zijn die ze is. Ze tilt alles naar een hoger plan. Dat maakt onze samenwerking bijzonder.’ De vakgenoten zijn het daarover eens. Het eerste seizoen van Hollands Hoop won in 2014 een Gouden Kalf voor beste televisiedrama. Hoofdrolspelers Hensema en Van Kooten kregen een nominatie voor beste acteur en actrice. Een jaar later ontving Ribbens voor zijn werk de Zilveren Krulstaart, een vakprijs uitgereikt door collega-scenarioschrijvers.
De beïnvloeding werkt ook de andere kant op. Dat het tweede seizoen van Hollands Hoop drie jaar op zich liet wachten, lag mede aan het feit dat Nechushtan getroffen werd door ziekte. Op de dag dat ze hoorde dat hun serie een vervolg zou krijgen, vernam de regisseur de diagnose: borstkanker. Ribbens: ‘Het ene moment houd je een Gouden Kalf in de lucht, een paar weken later zit je bij de arts.’ Daarna stond alles stil, een jaar lang. Nechushtan onderging chemotherapie, werd bestraald en kreeg medicijnen voorgeschreven, die ze nog steeds neemt. Nadat hij haar gedurende die hele periode had verzorgd, stortte op zijn beurt Ribbens in. Nechushtan, met gevoel voor understatement: ‘Voor het creatieve proces is het niet handig als je een zieke vrouw hebt.’ Nu is ze schoon, zoals dat heet. Ze vindt het belangrijk om over te praten, opdat andere vrouwen met borstkanker weten dat ze terug kunnen komen. Immers, de hervatting van haar werkzaamheden viel Nechushtan in alles mee. ‘Ik had niet gedacht dat ik weer zo’n grote serie zou kunnen regisseren. Van chemotherapie wordt gezegd dat je daarna niet meer op je oude niveau komt, maar dat is toch gelukt. De energie was als vanouds.’
Dat is op de set niet onopgemerkt gebleven. Kim van Kooten herinnert zich het moment dat ze een scène speelde en voelde dat ze niet geloofwaardig overkwam. ‘Soms denk je: misschien kom ik ermee weg. Nou, bij Dana kom je er nóóit mee weg. Dan stormt ze de set op en zegt: nee, nee, nee! Zij gaat door met een zin tot hij goed is, al sta je er tot één uur ‘s nachts. Maar ze laat je nooit voor lul staan. Als ze zegt dat het goed is, is het ook écht goed.’ Marcel Hensema vertelt dat Nechushtan hem regelmatig een scène in verschillende takes liet spelen: nu eens heftig, dan weer minder heftig, met wat meer woede, enzovoorts. ‘Dat kan frustrerend zijn voor een acteur. Vooral wanneer je blijkbaar net niet bij het juiste gevoel kunt komen. Daarom kun je nooit na een scène zeggen: dit was goed.’
Juist daarom doet ze het, legt Nechushtan uit. Ze kan van sommige scènes tijdens het filmen nog niet weten welke lading ze moeten hebben. Pas in de montagefase wil ze die keuze maken, in de context van een gehele aflevering. Het gaat om de juiste intensiteit, maar ook om het juiste tempo en de juiste timing. Vooral bij humor is dat van belang. ‘Pas in de montage kan je bepalen waar de grap ligt, waar de pauze ligt. Vandaar dat ik soms meer takes nodig heb.’ Nee, schmieren – het er dik bovenop leggen – is nooit een aanwijzing die ze geeft. ‘Het moet altijd waarachtig zijn, hoe gek de situatie ook is.’

Het tweede seizoen van Hollands Hoop lijkt ironischer te zijn dan het eerste. De grappen worden duidelijker neergelegd, en met name Van Kooten oogt zich bewust van de humoristische kant van haar personage. ‘De lach werkt dit keer extra goed,’ zegt Nechushtan dan ook. ‘Het is moeilijk om zowel grappig te zijn als eng, maar het combineren van die elementen is iets wat we van het vorige seizoen hebben geleerd.’ Daarnaast heeft de kijker zich het universum van Hollands Hoop inmiddels eigen gemaakt, denkt ze. ‘De codes zijn bekend. Mensen weten dat ze mogen lachen.’
Ironie is de belangrijkste motor van Hollands Hoop, stelt ook Ribbens, maar toch zit hij geen grappen te schrijven. Hij gebruikt slechts de conventies van het genre comedy – en van horror en van lovestory. ‘Hollands Hoop is een misdaaddrama met een tragikomische noot. Het neemt zichzelf niet zo serieus. Dat er een constante ondertoon van comedy bespeurbaar is, maakt dat je af en toe mag lachen. Anders leverde al dat bloederige geweld alleen maar horror op.’ Het geweld moet geen kwelling worden, voegt regisseur Nechushtan toe. ‘Ik wil niet dat het pijn doet.’
Hensema noemt de balans tussen humor en geweld in Hollands Hoop een bijzondere. Net als Nechushtan, Ribbens en de rest van de spelersgroep is hij continu op zoek geweest naar momenten die van een humoristisch randje konden worden voorzien.
Meestal zaten die al in het script. ‘Wat helpt, is als Fokke ergens staat te praten en je op de achtergrond een hond een plasje bloed ziet oplikken. Of als zijn vrouw’‘s nachts voor hem klaarligt in bed, maar Fokke totaal niet ingaat op haar avances omdat hij bezig is met zijn eigen problemen.’
Ook Van Kooten, die zelf als scenarioschrijfster haar sporen heeft verdiend met onder meer de romantische filmkomedies Alles is liefde en Alles is familie, prijst het werk van Ribbens. ‘Soms moet je als actrice iets spelen of zeggen louter om het plot duidelijk te maken. Dat is bij Franky nooit het geval. Zijn personages zijn menselijk en elke handeling, hoe bizar ook, komt voort uit iets wat logisch is.’ Ze trekt een vergelijking met de films van de Amerikaanse broers Joel en Ethan Coen. ‘Denk aan die scène aan het eind van Fargo, waarin die geblondeerde boef het lijk van zijn kompaan in de houtversnipperaar staat te duwen. Volslagen krankzinnig, maar als betrokken kijker denk je toch: ja, ik snap waarom hij dat doet.’
Fargo – de filmtitel is nooit ver weg wanneer Hollands Hoop wordt geduid. Hetzelfde geldt voor die Amerikaanse televisieserie over een scheikundeleraar die drugsdealer wordt: Breaking Bad. Gemma Derksen, hoofd drama van BNNVARA en als zodanig met de NTR een belangrijke partij achter Hollands Hoop, noemde de serie bij de première van het Nederlands Filmfestival in Utrecht afgelopen september nog de Nederlandse tegenhanger van die twee Amerikaanse megasuccessen. Worden daar geen torenhoge verwachtingen geschapen die alleen maar tot teleurstelling kunnen leiden? ‘Daar ben ik het mee eens,’ antwoordt Ribbens, ‘maar het is gewoon makkelijker uitleggen. En verkopen.’ Daarbij is met name Fargo voor Nechushtan en Ribbens een grote inspiratiebron geweest. En naar eigen zeggen liepen zij al rond met het idee van Hollands Hoop voor Breaking Bad op de buis kwam. Maar ach, zegt Ribbens: ‘Je kunt met slechtere titels vergeleken worden.’

Ze willen vooral verrassen. Niet doen wat je zou verwachten, dat is een expliciete leidraad geweest bij het maken van dit nieuwe seizoen. Neem nou die opening. Nechushtan: ‘De camera gaat door het maïsveld, en als kijker denk je: straks krijgen we wietplanten te zien. Het blijkt echter een doolhof te zijn, en er komt een… Nee, ik moet er niets over zeggen.’ Verrassen is een kwestie van veel schrijven, vult Ribbens aan. Je begint met het eerste dat in je opkomt, en daarna schrijf je nog een versie, en nog een, en nog een. ‘Pas dan kom ik op punten die ik van tevoren niet had bedacht en ontstaat er een onvoorspelbaarheid.’
Over onvoorspelbaarheid gesproken: hoe zit het met de toekomst? Komt er een derde seizoen? Nechushtan en Ribbens lachen besmuikt en wisselen veelbetekenende blikken uit. Het is duidelijk: hier geldt een zwijgplicht. ‘We zitten er middenin,’ antwoordt Ribbens. ‘We proberen het voor elkaar te krijgen, maar niks is zeker. Het tweede seizoen hebben we niet voor honderd procent afgesloten. Tegelijkertijd konden we er geen enorme cliffhanger aan hangen, omdat we niet wisten of er een derde zou komen.’ Ze hebben zich altijd voor drie seizoenen uitgesproken, voegt Nechushtan toe. ‘Je weet het nooit. Als we bij het eerste seizoen zeker hadden geweten dat we een vervolg zouden krijgen, hadden we niet zoveel leuke personages vermoord.’ Ribbens schudt met zijn hoofd: ‘Zo jammer dat Matthias dood is.’
Met betrekking tot buitenlandse adaptaties van Hollands Hoop geldt dezelfde omertà. De serie is aan diverse buitenlanden verkocht, maar nog steeds gaat het officiële nieuws niet veel verder dan het feit dat de Amerikaanse regisseur Alexander Payne en scenarioschrijver Jim Taylor, beiden van de film Sideways, werken aan een lokale versie. Ribbens: ‘Er speelt heel veel, en zeker nu Hollands Hoop 2 op de buis komt, zou ik het van de daken willen schreeuwen. Maar helaas.’

Hollands Hoop II, zaterdag 4 november, NPO 2, 20:20 uur
[/blendlebutton]