De invloed van Titanic (precies 20 jaar geleden)

In de ijskoude nacht van 14 april 1912 botste het gloednieuwe, luxueuze en meest beroemde passagiersschip ter wereld tegen een ijsberg. In de nacht van 28 maart 1998 wordt het romantisch historische epos Titanic de grote prijswinnaar van de avond tijdens de 70ste Oscaruitreiking. Regisseur James Cameron eindigt zijn dankwoord met dé oneliner uit de film: ‘Ik ben de koning van de wereld, wooh’. Terwijl de ‘onzinkbare’ RMS Titanic een waarschuwend voorbeeld werd van menselijke overmoed heeft de filmversie van het schip zich verankerd in onze popcultuur.

De gedoemde eerste reis van de RMS Titanic blijft een mysterie. Net zoals de verborgen ijsberg die het lot van het schip bezegelde is er summiere informatie beschikbaar over wat zich daadwerkelijk die nacht heeft afgespeeld. Wat we wel weten: De RMS Titanic was het ambitieuze product van intense concurrentie tussen Britse rivaliserende scheepvaartmaatschappijen in de eerste helft van de 20ste eeuw. Aan boord van het schip bevond zich een eclectische mix van passagiers: miljonairs, onderwijzers, emigranten en acteurs. In de ramp verloren meer dan 1.500 van de 2.240 passagiers en bemanningsleden het leven.

Het tijdloze verhaal van mens en machine tegen de onstuimige natuur was al eerder verwerkt in de melodramatische Britse film A Night to Remember uit 1958. Het schip vond ook zijn weg naar de beeldbuis in 1966 in de sf-serie The Time Tunnel in de aflevering getiteld ‘Rendevouz with Yesterday’. Vervolgens dook het schip op in Terry Gilliam’s Time Bandits uit 1981 en in talloze boeken, Broadway musicals, radio series, gedichten, schilderijen, strips en videogames.

Dit alles verbleekte met de epische filmversie van James Cameron. Cameron was bij het grote publiek bekend als regisseur, scenarist en producer van sf, horror en actie films, zie onder andere Aliens, The Abyss en de Terminator films. In 1985 had Cameron een toevallige ontmoeting met oceanograaf Robert Ballard, die eerder dat jaar het Titanic-wrak voor de kust van Newfoundland Canada had ontdekt. De ontmoeting was de katalysator voor Cameron om jaren later zelf twaalf zware duiken te organiseren om het wrak van alle kanten te filmen en de beelden zou hij verwerken in de film.

In 1997 werd Camerons ambitie tegen alle verwachtingen in beloond. Maanden voor de première voorspelden critici dat de film net zoals het schip zou zinken. De aanleiding voor de kritiek? De filmproductie was een regelrechte ramp: tal van vertragingen, wisselvallige CGI, een verschoven releasedatum zodat de film in concurrentie ging met de James Bond film Tomorrow Never Dies en de Robin Williams komedie Flubber, en het budget werd met 65 miljoen dollar overschreden. De krant LA Times startte zelfs een column genaamd ‘Titanic Watch’ waarin elke productie vertraging en budgetoverschrijding werd besproken. De film werd uiteindelijk een commerciële monsterhit met een wereldwijde opbrengst van 2 miljard dollar, om nog te zwijgen over de toekenning van 11 Oscars door de Academy.

Titanic lanceerde de carrières van Kate Winslet (Rose) en Leonardo DiCaprio (Jack) naar krankzinnige hoogten. De chemie en de verboden liefde tussen Rose en Jack spatte van het scherm en bracht zwermen van zwijmelende tienermeisjes en jonge twintigers naar de bioscoop die de film meerdere malen zouden bekijken.

Naast de Titanic-manie ontstond tegelijkertijd een tegenbeweging. Volgens critici comprimeerde Cameron de historische nauwkeurigheid voor zijn romantische fantasie, had het script middelmatige dialogen en Celine Dions zoetsappige afsluitende nummer My Heart Will Go On ging net een stap te ver.

Cameron vertelde aan het dagblad New York Daily News dat het succes verklaarbaar was omdat het verhaal ‘een fantastisch metaforische roman is dat echt is gebeurd’. Hoewel Camerons versie de voorkeur geeft aan spektakel boven details, meer op hart dan geschiedenis, had de regisseur gedegen voorwerk gedaan om het materiaal accuraat weer te geven. Maar de kritiek bleef toch knagen. In de jaren na de film bleef Cameron het wrak onderzoeken, nam hij kritiek aan van astrofysicus Neill deGrasse Tyson en in het proces heeft hij een aantal aspecten van de film aangepast in de 3D versie uit 2012 – zie bijvoorbeeld het zinken van het schip in de Atlantische Oceaan en de nachtelijke sterrenhemel.

Wat de fans van de film tot op dag van vandaag bezig hield, los van het onafwendbare einde, is dit: waarom schuift Rose niet een klein beetje op en maakt ruimte vrij voor Jack op de deur? Na twintig jaar was Cameron het zat en gaf hij in november uitvoerig antwoord in een interview met Vanity Fair: ‘Het antwoord is heel simpel omdat er op pagina 147 [van het script] staat dat Jack sterft. Heel eenvoudig… Het was duidelijk een artistieke keuze, het ding was net groot genoeg om haar vast te houden, en niet groot genoeg om hem vast te houden…’

Titanic vertelt een universeel verhaal over de relatie tussen mens en machine tegen de machtige natuur. Het is een zoet fictief liefdesverhaal met op de achtergrond een iconische historische gebeurtenis. De twintigste verjaardag van de film zal een nieuwe generatie introduceren met de historische epos.