Da 5 Bloods: in gesprek met de Spike Lee

Jij belt zelf en begint het gesprek zingend. ‘ Oh my darling, oh my darling, oh my darling Clementine.’ Bezorgd kijk ik hoe de klok 1 minuut en tien seconden wegtikt. Er is een interview van 15 minuten toegezegd, en er blijven nu dus nog 13 minuten en 50 seconden over voor de vragen aan Spike Lee over zijn nieuwe film Da 5 bloods. ‘Heeft iemand dit wel eens voor je gezongen?’ informeert hij, duidelijk in zijn nopjes met de vondst. ‘ Yes ,’ antwoord ik (‘vaker dan me lief is’ houd ik voor me). Dan wil hij weten waar mijn huis staat en vertelt hij over het zijne in New York, aan The Upper East Side. Het is eind april, corona en de lockdown hebben de stad nog volop in de greep. Lee is thuis met zijn vrouw Tonya en hun twee kinderen tot de crisis weer enigszins zal gaan liggen, want hij is zich ervan bewust dat hij met zijn 63 jaar tot de risicogroepen behoort, hoe fit hij verder ook is. Met onverholen ergernis praat hij over president Trump, door hem steevast aangeduid als ‘Agent Orange’, die geen leiderschap toont en de bevolking oproept om bleek te drinken en pillen te slikken waarvan de werking niet is aangetoond. Een hoorbare zucht.

‘ So my darling Clementine , wat wil je van me weten?’

Eigenlijk maar een ding: waarom zijn nieuwe film – over vier zwarte veteranen die teruggaan naar Vietnam om een tijdens de oorlog overleden vriend op te graven en mee terug naar Amerika te nemen én om naar een schat te zoeken: goud dat ze destijds vonden in een neergehaalde Amerikaanse helikopter en hebben begraven – zo grotesk gewelddadig is geworden. En dat terwijl het gegeven, een Vietnamfilm belicht vanuit zwarte voormalige soldaten, niet alleen relevant, maar ook een kolfje naar zijn hand zou moeten zijn. Maar als binnenkomer voor een gesprek is het misschien niet de beste vraag – zelfs niet voor een conversatie van vijftien minuten.

Bovendien: dit is Spike Lee, de regisseur van pareltjes en parels. Van films die de strijd van de Afro-Amerikaan op de kaart zette en hetzelfde deed met raciale spanningen en sociale misstanden. Die ons kennis liet maken met het multiculturele Brooklyn waar hij zelf opgroeide. En ons sterke vrouwelijke personages gaf nog voordat het in de mode was (vooral zwarte vrouwen, die, handen in de heupen, borsten vooruit mannen met tongen scherp als scheermesjes van leer gaven) en die ons een van de mooiste filmintroducties ooit gaf, in Do the right thing (1989): een vier minuten op Public Enemy’s ‘Fight the power’ dansende Rosie Perez. Haar aanstekelijke energie is de energie die de rest van zijn iconische film over raciale spanningen eind jaren 80 in New York kenmerkt. En dan hebben we het nog niet gehad over de ‘look’ van zijn films, met zijn hoge contrasten en verzadigde kleuren en het beroemde, door hem uitgevonden ‘double dolly shot’, waarbij zowel de camera als de acteur op een dolly staan en beiden met dezelfde snelheid door het landschap bewegen, waarbij het lijkt alsof het personage stilstaat, terwijl de achtergrond voorbijglijdt (kijk voor voorbeelden op YouTube naar de scène in Mo’ better blues (1990), de eerste film waarin hij het toepaste of typ in ‘double dolly Blackklansman ’ (2018) en je ziet hoe hij het ook in zijn voorlaatste film gebruikte).

Kortom: we geven toe, we zijn fan van de regisseur.

Vier (veilige) vragen staan erop papier. Over het hoe en waarom en misschien dat er dan ruimte is voor de tweede waarom.

In 2013 nam mijn co-producent een optie op The last tour , een script over vier veteranen die terugkeren naar Vietnam om de resten van hun daar in gevecht overleden maatje en pelotonleider te zoeken alsmede het goud dat ze er destijds vonden en mét hem hadden begraven. Het leek hem wel iets voor Oliver Stone, en die was inderdaad geïnteresseerd, maar deed er verder niets mee. In 2016 kwam hij er mee naar mij. Het leek me wel wat, maar ik wilde er graag iets aan veranderen: ik wilde dat de vier personages gespeeld zouden worden door zwarte acteurs in plaats van witte. In de oorlog in Vietnam was maar liefst een derde van alle soldaten zwart, terwijl de Afro-Amerikanen destijds nog maar tien procent van de Amerikaanse bevolking uitmaakten. Het is niet zo dat in Vietnamfilms geen zwarte acteurs zitten: Laurence Fishburn is legendarisch in Apocalyps now en in Platoon maakte onder meer Forest Whitaker zijn opwachting, maar ik wilde met deze film eer bewijzen aan al die zwarte soldaten die vochten in deze vreselijke oorlog.

Dat zat al in het oorspronkelijke scenario en dat sprak me juist zo aan, om oorlog te mengen met actie, avontuur, buddy -humor en horror.

We hebben toen de film af was, vier screenings gehad voor zwarte Vietnam vets. Die jongens waren toen ze er vochten, 18, 19 jaar oud. Toen ze terugkwamen in Amerika zijn veel van hen nooit meer de oude geworden en het land heeft hen uitgekotst. Veel van de mannen in de zaal konden de film niet uitzitten. Door het verhaal, door het archiefmateriaal dat er inzit, en misschien ook wel door de muziek van Marvin Gay die drie tours door Vietnam maakte en wiens muziek heel belangrijk was voor veel van hen. Toch kwamen de meesten na afloop naar me toe en bedankten me, ondanks dat ik ‘herinneringen oprakelde, die ze liever zouden vergeten,’ zoals ik het aantal keer verwoord hoorde worden.

Het is niet dat de hele film gewelddadig is. Het geweld zit hem in één persoon, in Paul, (gespeeld door Delroy Lindo, red ) die het meest getraumatiseerd is door de dood van zijn kameraad – we komen er ook achter waarom. Hij kan niet anders dan doen wat hij doet: eenmaal terug in Vietnam komen alle herinneringen bij hem boven. De napalmbommen, de boobytraps, de Vietcong die altijd op kon duiken. Het kwaad is daar en het heeft hem nooit verlaten. Het moet eruit.

 ‘Wat vond jij eigenlijk van de film,’ vraagt Lee dan.

‘Een tikje te gewelddadig voor mijn smaak,’ pers ik eruit.

Hij moet lachen.

Onze tijd is om. Ter afscheid begint hij weer te zingen.

Ik kan natuurlijk niet ophangen, dus luister beleefd tot hij ophangt. ‘ Your were lost and gone for ever oh my darling Clementine’.