Column: Komieken (s)preken vanuit het graf

Foto credit: WarnerMedia

Bijna geruisluis ging afgelopen week George Carlin's American Dream bij HBO Max in première. Een uitstekend tweeluik, geregisseerd door niemand minder dan Judd Apatow ( Knocked Up , 2007), over mijn favoriete stand-up-komiek. Fragmenten uit Carlins werk komen de laatste maanden vaak voorbij op sociale media, als voorbeelden van hoe je als komediant niet naar beneden maar naar boven moet slaan. Dat kon Carlin als de beste: zie zijn kritiek op antiabortuswetgeving, op racistisch overheidsbeleid of op het patriarchaat. Exemplarisch is een fragment van Carlin die decennia eerder aanschuift bij CNN-presentator Larry King. Hierin legt hij uit dat ‘komedie traditiegetrouw mensen die de macht hebben en mensen die de macht misbruiken in een kwaad daglicht zet’.

Dit fragment wordt de laatste tijd vaak gebruikt om het werk van eigentijdse stand-up-komieken als Dave Chappelle en Ricky Gervais te bekritiseren. Gervais – wiens nieuwe voorstelling SuperNature  vorige week in première ging bij Netflix - en Chappelle staan de laatste jaren bekend om hun transfobe grappen: precies dat is het naar beneden slaan wat Carlin zo verafschuwde; het beschimpen van minderheden. Vanuit het graf sabelt Carlin ze neer. Zijn humor is, in tegenstelling tot die van Chappelle en Gervais, tijdloos. Zijn grappen – ook over censuur, zie zijn beroemde ‘zeven woorden’-bespiegeling, over de zeven woorden (‘ Shit , piss , cunt , fuck , cocksucker , motherfucker , and tits ’) die niet op televisie mochten worden gebezigd – zijn nog steeds bijzonder impactvol.

Een fragment van een andere meesterlijke komiek die niet meer onder ons is ging afgelopen week ook rond op Twitter: Garry Shandling. De geboren Chicagoan die in 2016 onverwachts overleed ontmoette in 2006 zijn vakgenoot Ricky Gervais. Dat gesprek werd gefilmd, en valt in de categorie tenenkrommende en heerlijk schurende televisie. Terwijl Gervais probeert uit te leggen waarom hij grappen maakt over buitenlanders of over mindervalide mensen, vraagt Shandling zich af waarom Gervais überhaupt die grappen maakt. ‘Jij denkt dat dat grappig is?’ Oftewel, Shandling had die grappen niet alleen niet nodig, hij verfoeide ze - hij staat dan ook op een gegeven moment gefrustreerd op om een kop koffie te zetten.

Komedie is voortdurend in ontwikkeling, maar de kern is in zekere zin altijd hetzelfde gebleven. In het prachtige boek The Comedians: Drunks, Thieves, Scoundrels and the History of American Comedy van komediekenner Kliph Nesteroff is die evolutie te lezen. De titel is al veelzeggend: vroege komieken waren vagebonden, dronkaards en belhamels die de spot dreven met de gevestigde orde.

Veel vroege komieken waren minderheden ( The Three Stooges en de Marx Brothers waren joods), die vaak afkomstig waren uit arme gezinnen. Ze wisten maar al te goed hoe het leven voor veel van hun landgenoten een beproeving was. Het was hun taak om die tragiek uit het leven om te vormen tot goede grappen. Grappen die vaak ten koste gingen van de machthebbers en de invloedrijke medemens. Het omhoog slaan is wat dat betreft een natuurlijke reflex in komedie, met een louterende werking. George Carlin was zich hier zeer bewust van: zijn optredens – ze staan bijna allemaal op YouTube - voelen nog steeds als een zuivering van de ziel.