Black Power in de VS. Hoe gaat het land ermee om?

 

Het was 7 februari 2016, de jaarlijkse zondag der zondagen in de Verenigde Staten. De woorden weerkaatsten tegen de tribunes van het Levi’s Stadium in Santa Clara, het volgepakte toneel van Super Bowl -nummer 50. Op het veld waar fo otballspeler Colin Kaepernick een half jaar later uit protest tegen politiegeweld zou knielen tijdens het Amerikaanse volkslied, wist een in zwart gehulde Beyoncé, omringd door danseressen in Black Pantherachtige uitdossingen, de pauze te kapen met een krachtige vertolking van haar protestlied ‘Formation’. Geheven vuisten en X-formaties vormden duidelijke verwijzingen naar de hoogtijdagen van de Black Power-beweging uit de jaren 60 en 70, weer relevant door aanhoudende misstanden en groeiende onvrede in de zwarte gemeenschap. Wie de Super Bowl had gewonnen? Weinigen die het er na afloop over hadden. Queen Bey had huisgehouden. Stampvoetend, -oorverdovend en, zoals het ooit was genoemd, - unapologetically black.

In conservatieve kringen stuitte het optreden op de nodige weerstand. Verontwaardigde kijkers, niet gediend van politieke statements op hun Super Bowl Sunday, zeiden te zullen protesteren bij het kantoor van de organiserende National Football League (NFL) in New York. Politievakbonden voelden zich aangevallen en dreigden hun beveiliging bij het eerstvolgende Amerikaanse tournee van de zangeres te staken.

Rudy Giuliani, oud-burgemeester van New York, had van de teksten maar weinig kunnen verstaan, maar sprak schande van wat hij gezien had: een ongegronde aanklacht tegen de Amerikaanse politie. Hoe had de NFL dit kunnen laten gebeuren? vroeg hij zich af op tv-zender FOX News. De organisatie had moeten kiezen voor censuur. Ook in Midden-Amerika keek men mee.

Bewonderaars spraken ondertussen van een grandioze, culturele uiting van Black Power, zoals James Brown het in 1968 met een ode aan zijn volk – Say it loud, I’m black and I’m proud – had voorgedaan.

Het optreden van Beyoncé, bekeken door liefst 112 miljoen Amerikanen, was in hun ogen een welkom gebaar in tijden van blootgelegd politiegeweld en economische en sociale ongelijkheid, en een blijk van solidariteit aan de jonge, opgeveerde burgerrechtenbeweging onder de noemer Black Lives Matter – in zeker opzicht een aan de tijdsgeest aangepast verlengstuk van het oorspronkelijke Black Power.

Groter was de polarisatie in 1966, toen Stokely Carmichael als 24-jarige voorzitter van het Student Nonviolent Coordinating Committe (SNCC) bij een mars in Greenwood, Mississippi voor het eerst de strijdkreet ‘Black Power’ aanhief, bedoeld als alternatief voor het ‘Freedom Now’ van Martin Luther King en zijn zuidelijke Civil Rights Movement. Volgens een nieuwe generatie gefrustreerde activisten bleef die keer op keer tegen een witte muur -aanlopen.

Op papier waren de rechten van de zwarte bevolking verbeterd na de invoering van de Civil Rights Act (1964) en Voting Rights Act (1965), maar in de praktijk merkte Carmichael er weinig van. Wie op 7 maart 1965 op nieuwszender ABC de schaarse beelden van de bruut neergeslagen protestmars in het zuidelijke Selma had gezien, kreeg een idee van waarover hij sprak. (Het was een van de eerste keren dat het grote publiek beelden zag van het racistische staatsgeweld tegen Afro-Amerikanen: ‘We zullen ze hun knuppels niet meer in donkere hoeken tegen ons laten gebruiken,’ sprak Martin Luther King, ‘maar zullen ze dwingen het in het brandende licht van de televisiecamera te doen.’)

Voortbordurend op de radicalere visie van Malcolm X ontstond een agressievere en assertievere stroming die streefde naar het recht op zelfbeschikking, de Afrikaanse identiteit benadrukte en de zwarte gemeenschap in de Verenigde Staten beschouwde als een interne kolonie.

Onder de paraplu van Black Power vormden jonge activisten een veelvoud aan organisaties, van studentengroeperingen tot vrouwenrechtenorganisaties en kunststromingen, en hoewel gewelddadige confrontaties in grote steden geregeld plaatsvonden ‘wordt de beweging vandaag ten onrechte vaak als een destructieve en kortstondige gezien,’ schrijft professor Peniel E. Joseph, oprichter van het Center for the Study of Race and Democracy en ‘Black Power Studies’ in het naslagwerk Black Power 50. ‘Het anti-oorlogactivisme, de strijd tegen armoede en de intellectuele en politieke debatten worden goeddeels over het hoofd gezien.’

Bepalend in de beeldvorming van Black Power was het in 1966 in Oakland, Californië opgerichte Black Panthers Party for Self-Defense, een mediagenieke groep die handelde in provocatie en intimidatie (leren jacks, baretten, zonnebrillen en vooral, getrokken wapens) en zich niet liet afschrikken door politiegeweld. ‘De grootste binnenlandse bedreiging van Amerika,’ oordeelde FBI-directeur J. Edgar Hoover, die met het geheime programma COINTELPRO de langzaam versplinterende groep infiltreerde en uiteindelijk ontmantelde.

Het was, halverwege de jaren 70, een laatste klap voor het afbrokkelende Black Power-tijdperk, dat zijn voetsporen niettemin had nagelaten.

Het blijkt uit de huidige aanwezigheid van Black Lives Matter, een anti-hiërarchisch spinnenweb van jonge burgerrechtenactivisten, in 2013 ontwaakt als hashtag #BlackLivesMatter en actief sinds de protesten van 2014 in Ferguson, nadat de ongewapende tiener Michael Brown door politiekogels was gedood.

‘Wat zij doen is tekstboek Black Power,’ oordeelde Sherie Randolph, professor African American Studies aan de universiteit van Michigan, in USA Today. Straattheater, noemt ze de methodiek van ontregeling en provocatie die de nieuwe generatie burgerrechtenactivisten bij politieke campagnebijeenkomsten en concerten hanteert, zoals de Black Panthers het in de jaren zestig deden. Een groot verschil: getrokken wapens zijn vervangen door smartphones.

Waar de Black Power-beweging het bij melding van racistisch (politie)geweld moest hebben van speciale telefoonlijnen, zogeheten Wide Area Telephone Service-nummers waarmee activisten door getuigen of slachtoffers konden worden ingelicht, kijkt de wereld nu binnen een swipe of een klik mee via Instagram, Periscope of Facebook. Donkere hoeken zijn verlaten, the revolution is televised.

Dontre Hamilton in Milwaukee. Eric Garner in New York. Michael Brown in Ferguson. Tamir Rice in Cleveland. Freddy Gray in Baltimore. Telkens weer was op sociale media te zien hoe onschuldige Afro-Amerikaanse mannen of jongens slachtoffer werden van excessief en onnodig politieoptreden.

Verdeeldheid en onbegrip blijven Black Lives Matter en verwante uitingen van Afro-Amerikaans burgerrechtactivisme in de Verenigde Staten niettemin omringen, of het gaat om een optreden van Beyoncé, het knielen van NFL-speler Kaepernick of de precieze betekenis van een gekozen hashtag. Hadden leden van ‘BLM’ aangezet tot geweld tegen politieagenten? luidde de vraag nadat in Dallas vijf agenten waren doodgeschoten door een Afro-Amerikaanse ex-militair. We hadden hier te maken met een haatgroep, concludeerde FOX News-anchor Bill O’Reilly, een theorie die door andere media wordt verworpen.

Aandacht voor de drijfveren van de Black Lives Matter-beweging sneuvelt geregeld in het publieke debat over methodiek en symptomen. In live-uitzendingen wordt ingezoomd op ongeregeldheden bij protesten, en blijft de aanleiding voor diezelfde protesten onderbelicht.

‘ If it bleeds, it leads ,’ is nog te vaak hoe het werkt, concludeerde de Huffington Post in 2015 naar aanleiding van de op sommige plekken uit de hand gelopen protesten in Baltimore, waarbij beelden van plunderende groepen en brandende auto’s de uitzendingen van de 24/7-nieuwskanalen als FOX News, CNN en MSNBC domineerden.

Ook president Obama had zich eraan geërgerd. ‘Mensen twitteren hun verontwaardiging en de tv-camera’s komen en focussen meer op iets dat in brand staat of een gekantelde auto dan vreedzaam protest en bedachtzame discussies die plaatsvinden,’ uitte hij zeldzame kritiek op de Amerikaanse media. ‘We moeten aandacht hebben voor het verbeteren van levens van zwarte jongeren in slechte buurten met weinig onderwijs. De toekomst van Amerika wordt bepaald door onze interesse in deze zaken. Als die er niet is, blijven we in cirkels bewegen.’