Beanpole: knock-out drama over trauma ontroert en verbijstert

Gelauwerd in Cannes en op Metacritic een score van 85: Beanpole is voor een ‘drama’ een uitzonderlijke film. Het is natuurlijk een vaag genre, maar de term drama roept vrees op voor een moeizame kijkervaring. Naar drama’s ga je niet voor je lol. Naar Beanpole, ondanks dat het zware kost is, in zekere zin wel. Het probleem van veel andere drama’s is dat de ernst van het onderwerp en de manier waarop dat behandeld wordt, nogal doodslaat. Dat je gemangeld de bioscoop uitkomt en moet toegeven dat het vast wel enorm verantwoord was allemaal, maar niet echt een feest was om naar te kijken. Geen leuk avondje uit, per se. Beanpole is is ook niet bepaald een typische date-movie, maar verplettert je op de goede manier: je voelt mee met de zwaar beschadigde jonge vrouwen en de hoofdrolspelers, vormgeving en cameravoering zijn zo meeslepend goed, en vaak genoeg opluchtend geestig, dat je wél aangedaan, maar niet depressief de bioscoop verlaat. Beanpole is pure cinema van hoog niveau en ondanks het zware gegeven wekt de film vooral bewondering op voor de makers en mededogen met de ontelbare Russische vrouwen die iets vergelijkbaars meemaakten, want de film is gebaseerd op een boek met interviews met hen.

Vrees niet: sentimenteel wordt Beanpole nooit. Geen schoten en explosies ook, de Tweede Wereldoorlog is juist net afgelopen. Ook belangrijk om te weten: hoewel het verhaal over de ongeveer twintigjarige vrouwelijke oorlogsveteranen Iya en Masha in 1945 in Leningrad speelt, doet niets aan deze film ouderwets aan. Cinematografisch gebruikt de 29-jarige regisseur Kantemir Balagov alle moderne stilistische en technische middelen; dit is geen suf ouderwets kostuumdrama. Beanpole oogt in alles behalve de setting als een moderne film over hoe je verder moet als je mentaal zwaar beschadigd raakt, maar jong en sterk genoeg bent om er nét niet aan onderdoor te gaan.

Het verhaal: blonde Iya is enorm lang en wordt daarom ‘beanpole’ (bonenstaak) genoemd. Ze vocht met haar vriendin Masha tegen de troepen van Hitler en raakte door de bommenregens aan het front zo getraumatiseerd dat ze uit het leger ontslagen werd en nu, vlak na de oorlog in de stad Leningrad (Sint-Petersburg), in het ziekenhuis waar ze werkt vaak een catatonische aanval krijgt. Dat is de moeder van alle paniekaanvallen waarbij je een tijdje letterlijk verlamd raakt van angst. Deze PTSS-kwaal is een belangrijk element in het verhaal. Masha gaf haar kleine zoontje Pashka veiligheidshalve mee aan Iya toen die uit het leger werd gezet, maar bleef zelf aan het front om de dood van haar man te wreken op de Duitse troepen. Aan het begin van de film keert ook zij terug naar Leningrad, waar haar zoontje toch niet zo veilig bleek als ze hoopte.

Wat volgt is een verbeten haat-liefdeverhouding waarbij beide vrouwen elkaar zowel liefhebben als geestelijk in gijzeling houden. Al hun gedrag is gebaseerd op een verlangen naar veiligheid en heling, die ze na zoveel dood vooral zien in nieuw leven: een kindje. En op het schuldgevoel van Iya dat door Masha meedogenloos wordt uitgebuit, terwijl Iya op haar beurt ook zeer manipulatief is omdat ze Iya niet wil verliezen. Terwijl we die twee zien worstelen met elkaar en met de onwennige vrede die over de stad is neergedaald, leren we meer feiten over de geschiedenis van die verre oorlog, ver zowel in afstand als tijd, die niet wezenlijk verschilt van de oorlogen nu. Vooral de voor ons onbegrijpelijke vanzelfsprekendheid van dood en honger tijdens een oorlog wordt subtiel maar indrukwekkend duidelijk gemaakt. Het verschil tussen Beanpole en andere films over hetzelfde onderwerp is dat je door de geweldige actrices en dito regie en script wordt gegrepen zonder dat van Iya en Masha vervelende heiligen of totaal verknipte slachtoffers worden gemaakt. Sterke vrouwen, bijna meisjes nog, die samen tegen Hitler vochten en nu tegen elkaar maar ook voor elkaar. Met als gedroomde overwinning dat ze toch nog een inhoudsvol bestaan kunnen opbouwen en niet uit de oorlog komen als lege hulzen, geestelijk en emotioneel uitgeholde mensen. Dat lukt, in veel opzichten.

Het is knap hoe in Beanpole trauma heel heftig wordt verbeeld zonder dat het afstotelijk wordt. Het uitgangspunt is afschuwelijk, maar de uitwerking prachtig. Na afloop heb je enig inzicht in hoe dit soort trauma’s werken, zonder dat je het idee hebt dat er een preek of moralisme over je is uitgestort. Dit drama heeft evenveel respect voor de kijkers als voor de vrouwen over wie het gaat. Maar tam is het niet allemaal; je bent als kijker vaak net zo aan de grond genageld als Iya tijdens één van haar catatonische aanvallen. Hulde voor regisseur Kantemir Balagov, een groot talent van wie we ongetwijfeld nog veel gaan zien.