Avatar: The Way of Water: ongekende onderdompeling

Foto credits: The Walt Disney Company

Waarom je deze film beter niet kan overslaan, is omdat dit een technische mijlpaal is. Tijdens het kijken geloof je heel vaak je ogen en je eigen brein niet. Je wordt het beeld echt ingesleurd en verzet is kansloos. Dit is nog nooit vertoonde cinema, een gigantische technische prestatie van regisseur James Cameron ( Titanic ) en de duizenden anderen die de eindeloze aftiteling bevolken.

De crux van de belevenis die Avatar: The Way of Water is, is dat je wéét dat wat je ziet niet echt is, dat je wat je ziet vaak ook niet per se mooi vindt, afhankelijk van je smaak, maar dat de gezichten en lichamen van de wezens met wie je drie uur en twaalf minuten doorbrengt, totaal concreet voor je worden. Net als de natuur waarin ze leven. Het is een soort fotorealistische versie van een werkelijkheid die overduidelijk niet bestaat, maar die je tóch ziet, hoort en bijna voelt. Het levert een hele rare kortsluiting in je brein op: dit kán allemaal niet, dus waarom sta ik er dan te midden van? Of zit, eigenlijk, in je bioscoopstoel.

De technische innovaties van Cameron en zijn zwier voor het choreograferen van actie - of dat nou een vrolijk duikende buitenaardse walvis is, een zichzelf tot schroot vermalende gigantische hovercraft, of een veldslag met ratelende wapens - is op een gekke manier niet te weerstaan. Avatar: The Way of Water kidnapt je brein op een wijze die, ook bij de prachtige 3D die bijvoorbeeld Marvel en Star Wars opleverde, niet eerder vertoond is. Het is bijna aanraakbaar wat je ziet, en dat bevreemdt des te meer doordat het verhaal en de dialogen en ook de cartooneske vormgeving soms ronduit bespottelijk, onwaarschijnlijk en lachwekkend zijn. En regelmatig heel erg creepy of zelfs, en dat is misschien het meest verontrustende, erotisch.

Er is veel op Avatar: The Way of Water af te dingen. Het verhaaltje is dun en staat bol van de clichés. We zien hoe de menselijke marinier Jake Sully (Sam Worthington), wiens bewustzijn in de eerste film werd geüpload in het lichaam van een knalblauwe en boomlange bewoner van de planeet Pandora, aldaar een gezin heeft gesticht met de heldin uit die film, de lokale vrouw Neytiri (Zoe Saldaña). Ze hebben kinderen en alles is geweldig en vredig, want Pandora is de ecologische hemel. De lokale bevolking, de Na’vi, leeft in vrede en in harmonie met de spectaculaire flora en fauna van Pandora. Alles wat de mensheid niét doet dus, en die mensheid komt net als in deel één een bezoek brengen aan Pandora. Met het doel de planeet te koloniseren voor de homo sapien, die van de aarde een onleefbare hel heeft gemaakt.

Een van die mensen is de marinier Quaritch, die in deel één door Jake werd gedood maar wiens bewustzijn nu ook in een Na’vi-lichaam is gestopt, net als dat van de rest van de mariniers onder zijn commando. Ze komen naar Pandora en jagen Jake en zijn gezin op, zodat ze moeten vluchten uit hun bossen en onderduiken bij andere Na’vi die elders op de planeet in harmonie met de zee leven. Het is ook daar namelijk vredigheid en eco-harmonie wat de klok slaat, al moeten de kinderen van Jake wel wennen aan de lokale kids, die allemaal termen als ‘bro’ gebruiken; Cameron streeft naar maximale herkenbaarheid voor de hedendaagse aardse jongere, afgezien van het detail dat zijn jongeren blauw zijn.

Voor dat nieuwe waterleven van de familie neemt Cameron keihard een uur of iets dergelijks. Het duurt erg lang maar tijdens de kennismaking van Jake’s gezin met hun nieuwe omgeving, dein je letterlijk mee met de bizarre buitenaardse maar idioot geloofwaardige onderwaterwereld en met het gekibbel en gegiechel van Jake’s kinderen. Juist dat buitenaardse alledaagse leven (nogal een contradictie), dat soms grappig, soms spannend maar ook vaak best kabbelend saai is, pakt de film je geleidelijk in. Je begint in het bestaan van dat gezin te geloven en hun gedoe in de tropische wateren van Pandora krijgt voor de kijker iets vanzelfsprekends en, door het lage tempo, bijna iets meditatiefs. Totdat een monstervis je ultra-eng te grazen neemt: actie is nooit ver weg.

Na dat uur vinden Quaritch en zijn mariniers Jake natuurlijk toch en ontbrandt er een alle zintuigen van de kijker overstelpende eindstrijd tussen Jake’s gezin, de Na’vi en de mens: combineer in gedachten de nautische ellende in Titanic , de mariniers en militaire hardware in Camerons film Aliens en Terminator 2 en vermenigvuldig dat met honderd en je hebt een begin van een idee.

Maar het verhaal is echt iets te vaak bijzaak en de thema’s - anti-kolonialisme, klimaat en milieu, familie, saamhorigheid en heldenmoed - zijn net zo edel als voor de hand liggend en vaak braafjes uitgewerkt.

De esthetiek van de vormgeving is waarschijnlijk niet naar ieders smaak: het is wel heel paars en feeëriek op planeet Pandora en haar bewoners, de blauwe Na’vi, zijn op 2D-film en foto’s een beetje belachelijk, zie ook de trailer hieronder. De videogame-achtige ‘look’ is ook niet altijd mooi of prettig en is een gevolg van de combinatie van waanzinnig gedetailleerde CGI, perfomance capture, 3D, High Dynamic Range en high framerate (48 beeldjes per seconde in plaats van de standaard 24).

Maar per saldo doet het er niet toe: ook al ben je het vaak niet eens met de keuzes van de regisseur, hij sleept je toch en soms tegenstribbelend naar het slot van zijn verhaal - met dien verstande dat er nóg drie vervolgen in de maak zijn.

Wat je er na afloop van vindt, is mogelijk zeer tegenstrijdig. Het is zo’n enerzijds-anderzijds filmervaring, soms vijf sterren en soms twee. Maar het is ontegenzeggelijk een ervaring, eentje die verwondert én irriteert maar wel nieuw is, in deze mate van heftigheid.

Voor wie het wil uitproberen: ga voor de maximale belevenis. Dat betekent dat je liever geen genoegen neemt met iets anders dan bioscoopzalen die zijn uitgerust met ofwel Dolby Cinema 3D HFR (high framerate) ofwel IMAX 3D HFR.  Beide leveren maximale onderdompeling op.  Dat betekent wel reizen wellicht, maar kan in bioscopen van zowel Pathé als Vue in de steden Arnhem, Eindhoven, Tilburg, Hilversum, Den Haag, Rotterdam en Amsterdam.