Tom Fassaert over A Family Affair

Een jaar geleden ging A Family Affair in première als openingsfilm op het IDFA. Welke hoofdrolspelers van de documentaire waren hierbij aanwezig?
Mijn oma helaas niet omdat ze is overleden. Verder was mijn hele familie er. Niet alleen de binnenste ring. Ik had de film een maand eerder ter voorbereiding aan mijn vader, mijn oom René en mijn tante Madeleine laten zien.

Twee uur lang vol pijn en ongemak, lijkt me.
Dat was het ook. Ik was flink nerveus. Niet naar mijn vader toe. Hij kon zich niet meer verbazen over zijn moeder: in zijn ogen was alles mogelijk. Het was René waar ik me zorgen over maakte. Ik heb hem heel kwetsbaar getoond. Ik was bang dat hij geshockeerd en vernederd zou zijn om zichzelf in deze situatie te zien. Ik heb gevraagd of hij zichzelf goed gerepresenteerd vond. Dat vond hij. Hij herkende zichzelf erin.

Je oom René heeft al vanaf jonge leeftijd geestelijke hulp gehad. We zien hem in een lange jas, thuis zwijgzaam tussen oneindige stapels boeken zitten. Hij moet dit beeld toch lastig vinden.
Die reactie kwam later. We zaten met z’n vieren in De Wereld Draait Door. Ik heb eerst getwijfeld of ik hem daaraan bloot moest stellen. Maar in de documentaire zie je al dat hij overal buiten wordt gehouden. Dat wilde ik niet doen. Ik vond dat hij voor zichzelf kon spreken. Om een lang verhaal kort te maken: na de uitzending vroeg de regisseur hoe hij de film had ervaren. René zei dat hij er een dag later misselijk van was geworden. Hij moest zelfs overgeven. Omdat hij zichzelf voor het eerst in het complete verhaal zag. Dat kwam hard binnen. Hij vond dit iets goeds. Een toevoeging aan zijn leven in plaats van een afbreuk.

Hoe vindt hij het om er in het dagelijks leven op aangesproken te worden?
Hij is een enorme einzelgänger, maar gaat wel de deur uit voor koffie. Het komt voor dat wildvreemden hun duim opsteken en zeggen: je kent me niet, maar ik vond het prachtig. Dat vindt hij fijn. Ik merk dat iedereen in de familie de film omarmt. Mijn tante Madeleine is een van de grootste promoters van de film. Ik vond het pijnlijk om haar grotendeels als personage uit de film te halen. Maar als filmmaker moest ik dichter tot de kern komen.

Was het jouw keus? Ik kreeg de indruk dat ze niet op de documentaire zat te wachten. Ze liep in een scène letterlijk weg van de camera.
Je indruk klopt. Maar ze loopt niet weg van de camera, ze loopt weg van haar moeder. Ze wilde haar letterlijk niet omarmen. Er kwam een enorme woede boven. Het is een puur technische reden dat ze er bijna niet in voorkwam. We hebben goede interviews gehad. In eerdere versies was ze meer aanwezig.

Je krijgt een persoonlijk verhaal van je oma over haar moeilijke verleden los. Tegelijk is ze een rasmanipulator. Geloofde je haar?
Ik hou niet van films die suggereren dat er één waarheid is. Ik hou van ambiguïteit. Voor mij voelde dit moment als echt. Maar ik ben waarschijnlijk tot slechts een deel van de verklaring gekomen. Enig publiek denkt soms dat zelfs dit theaterspel is. Voor mijn vader zat er niet heel veel nieuws bij. Hij heeft zelf geprobeerd haar te doorgronden. Het totale verhaal valt nu wel voor hem op z’n plek.

Je oma heeft je vader met een levenslang trauma opgezadeld. Kan hij verder na haar dood?
Het is dubbel. Hij mist haar en ook weer niet. Op het laatste moment voelde hij liefde van haar en kon hij haar liefhebben als moeder. Dat had hij nooit eerder ervaren. Momenteel zie ik mijn vader vaak genieten. Ik betrek hem regelmatig bij Q&A’s. Vorige week nog in Schotland. Hij ontpopt zich als een publiek figuur die grapjes maakt en lol heeft. Mijn verklaring: onze familie had de behoefte om te praten en gehoord te worden. Alleen gebeurde dat nooit. Nu wel. Men voelt begrip.

Het succes van de film heeft jouw leven ook veranderd.
Het belangrijkste is dat ik over een paar weken zelf een kind krijg. Dat is geen toeval. Ik ben niet hyperspiritueel, maar het afronden van deze film heeft er wel mee te maken. Biologisch kon het al langer.

Je bedoelt dat jullie het al veel langer aan het proberen waren?
Ja. Op een gegeven moment dacht ik: dit gebeurt nooit meer. Na de afronding van de film was ik kapot. Mijn vriendin had ook een heftige tijd achter de rug. We zijn een maand naar Thailand geweest. Daar zijn we tot rust gekomen en dichter bij elkaar. Nu is het toch gelukt. Het voelt alsof de film ermee te maken heeft. Het was bijna een obsessie voor me geworden.

Je rol in de documentaire werd ook steeds groter. Bijvoorbeeld als je oma je vader onterft en jouw naam ervoor in de plaats zet. De spagaat: moet je registreren als documentairemaker of ingrijpen als betrokken familielid.
Gelukkig heeft ze dit voor haar hersenbloeding nog hersteld. Maar het was wel zo’n moment dat je de camera uit wilt zetten. Ik voelde zoveel loyaliteit naar mijn vader toe. Ik had uiteindelijk drie rollen: de kleinzoon, de filmmaker en de focus van haar erotische verlangens. Dat laatste kon omdat ze net als bij haar kinderen geen bloedband met me voelde.

Dit jaar ga je de wereld over?
Ik ben op alle contintenten behalve Antarctica geweest. Rusland, Brazilië, Georgië, Zuid-Afrika. De film heeft al op meer dan vijftig interantionale festivals gedraaid. Mensen in Rusland en Mexico zijn me huilend in de armen gevlogen. Dat is priceless.

Komt er een vervolg?
Wie weet. Ik kan er niet volmondig ja op zeggen. De dood is wel een begin van een nieuw verhaal. Nu oma weg is, groeien de broers dichter naar elkaar toe.

De camera loopt nog?
Zoals je al merkte, hebben we al vier generaties de neiging om alles de filmen. Dus ja, ik kan het niet laten. Het zit veel te diep in me.

2Doc: A family affair, woensdag, NPO 2, 20:00 uur