Politiek spectrum: wat betekent links, rechts, progressief en conservatief?

Links, rechts, progressief en conservatief; ten tijde van de verkiezingen vliegen deze termen je om de oren. Maar wat houdt dat politieke spectrum eigenlijk in?

We hebben allemaal een bepaalde maatschappijvisie. Om de politiek begrijpelijker te maken, worden deze visies geplaatst op het zogeheten politieke spectrum.

De termen links en rechts zijn oorspronkelijke bedoeld om de politiek begrijpelijker te maken, legt Armèn Hakhverdian, universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, uit in Alledaagse Vragen. ‘Wij hebben allemaal een bepaalde maatschappijvisie. Deze onderverdeling vat de verschillende overtuigingen samen als extreemlinks, links, midden, rechts en extreemrechts.’

De linkerkant staat voor gelijkheid en bemoeienis van de overheid, terwijl de rechterkant voor individuele vrijheid staat, maar dit is een hele simpele definitie. Vroeger kon de politiek op deze manier platgeslagen worden. ‘Toen ging het voornamelijk over de rol van de overheid bij economische onderwerpen, zoals belastingtarieven, het sociaal vangnet en de vrijheid van bedrijven.’ Tegenwoordig ligt het ingewikkelder dan dat en worden links en rechts niet alleen gekoppeld aan een economische dimensie, maar is er ook een culturele dimensie. Maatschappijvisies worden geplaatst op een politiek spectrum.

Op het politieke spectrum wordt de economische dimensie afgebeeld als de x-as in een assenstelsel. Deze loopt van economisch links tot economisch rechts. De y-as kan je zien als de culturele dimensie; van cultureel progressief tot cultureel conservatief. Links-progressieve partijen zijn voor verandering en vinden dat de samenleving beter wordt van nieuwe ideeën. Conservatief-rechtse partijen vinden dat gedragsregels niet te veel moeten veranderen. ‘De culturele dimensie is het gevolg van migratie en meer diversiteit in de samenleving. Tegelijkertijd maken personen en partijen deze onderwerpen, zoals migratie, politiek (politiseren). Bijvoorbeeld omdat ze er belang bij hebben dat het op de politieke agenda komt te staan.’

Dat heeft een bijzonder effect, volgens Hakhverdian. Arbeiders en praktisch opgeleide mensen zijn economisch namelijk vaak wat linkser, bijvoorbeeld als het over het minimumloon of het sociaal vangnet gaat. Toch stemt deze groep sneller rechts vanwege onderwerpen zoals migratie. Zij zien links versus rechts als een culturele tegenstelling. Zo is de PVV op economisch gebied relatief links, maar op cultureel vlak is de partij rechts.

Het is zonde dat we nog zoveel gewicht hangen aan links en rechts, aldus Hakhverdian. Door de politiek op te delen in alleen links en rechts, worden er twee kampen gecreëerd waar bepaalde labels aan hangen. Dit jaagt de polarisatie aan. In de Nederlandse politiek zitten veel grijstinten; er zijn verschillende mogelijke coalities en samenwerkingsverbanden. Veel mensen twijfelen dan ook tussen meerdere partijen. ‘Het slaat nergens op dat we onze prachtige grijstinten platslaan tot een soort Amerikaans systeem met twee tegenovergestelde kampen.’

Ook kan het slecht zijn voor je eigen vertegenwoordiging om de politiek op te delen in links en rechts. ‘Om jouw politieke match te vinden, kan je beter kijken naar wat partijen zeggen over een aantal concrete onderwerpen die jij belangrijk vindt, dan naar wat jij denkt dat links of rechts is of wat de media roept.’

Extremisme gaat voorbij aan mainstreamstandpunten, legt Elanie Rodermond, universitair hoofddocent criminologie, uit in Alledaagse Vragen. Extremisten hebben radicalere, extremere ideeën, zoals het woord al zegt. Deze mensen verzetten zich vaak tegen de bestaande opvattingen in een land. Zowel linkse als rechtse extremisten doen veel aan community building. Het zijn sociale groepen waar mensen graag bij willen horen om gelijkgestemden te vinden.

Rechtsextremisme heeft een (ultra)nationalistisch gedachtegoed; het idee dat het Nederlandse volk langzaam wordt vervangen door mensen die hier niet thuis zouden horen. Racisme, antisemitisme en vreemdelingenhaat staan centraal. Linksextremisme verzet zich tegen ongelijkheid, oorlog en onderdrukking. De stroming bestaat voornamelijk uit anarchisten, communisten en antifascisten. Volgens deze groepen is het politieke systeem fundamenteel onrechtvaardig.

Extreme uitspraken door politici zorgen voor een toename in extreem gedachtegoed onder de bevolking. Maar daarnaast krijgen zowel linkse als rechtse groeperingen tegenwoordig ook vrij snel het stempel 'extremistisch' opgeplakt, volgens Rodermond. ‘Daar zijn we soms iets te scheutig mee.’