De keerzijde van palmolie: landjepik en kinderarbeid

Palmolie is een plantaardige olie die wordt gewonnen uit de vruchten van de oliepalm (Elaeis Guineensis). De oranjerode olie wordt gebruikt voor allerhande doeleinden. Zo voegen producenten de goedkope olie toe aan pindakaas om deze smeerbaar te houden, maar ook aan babymelkpoeder ter vervanging van het duurdere melkvet. Verder kun je het goedje vinden in honderden supermarktartikelen. Van margarine tot aan tandpasta. Daarnaast is palmolie een belangrijk component van biodiesel.

Palmolie is populair. En dat is niet voor niks. De olie is niet alleen heel veelzijdig inzetbaar in de industrie, de opbrengst per hectare land is veel hoger dan bij andere plantaardige oliën zoals soja. De grote keerzijde is dat de enorme vraag naar palmolie zijn weerslag heeft op het milieu, het klimaat en de biodiversiteit.

De grootste palmolie producerende landen zijn Indonesië, Maleisië, Thailand, Colombia en Nigeria. Waarvan de eerste twee landen verantwoordelijk zijn voor ongeveer 85 procent van de wereldwijde palmolieproductie.  

Om plaats te maken voor de plantages worden gigantische hoeveelheden uniek tropisch regenwoud gekapt. Milieudefensie geeft op haar website aan dat er elke seconde 169 bomen worden gekapt.  

De teelt van oliepalmen gaat gepaard met een breed scala aan problemen. Ontbossing is daarvan de bekendste, maar dat is zeker niet het enige probleem.

Teruglopen biodiversiteit

Op plaatsen waar het regenwoud plaats heeft moeten maken voor palmolieplantages, is de biodiversiteit in het gebied enorm teruggelopen. Biodiversiteit is de verzamelnaam voor alle soorten planten, dieren en micro-organismen. Deze variëteit aan soorten is enorm belangrijk, want zonder bomen geen zuurstof. En zonder bijen geen honing en bloemen.

Biodiversiteit is echter niet alleen belangrijk omdat een weiland vol bloemen er mooier uitziet dan een land vol monocultuur. Bijna alles wat de mens eet en drinkt is te herleiden tot biodiversiteit. Van je kopje koffie in de ochtend tot aan het plakje kaas én de boterham. Maar ook het gros van de hedendaagse medicijnen vindt hun oorsprong in de natuur. Net als de houten tafel waaraan je wellicht dit artikel leest.

Het massaal aanleggen van oliepalmplantages gaat hand in hand met de verdwijning van biodiversiteit. Zo worden vele diersoorten, zoals de orang-oetan en de Sumatraanse tijger, bedreigd met uitsterven.

Landjepik & mensenrechten

Grote bedrijven verjagen oorspronkelijke bewoners van hun land. Het woud waar deze mensen vaak al decennialang van leven wordt door bulldozers met de grond gelijk gemaakt om er vervolgens palmolieplantages aan te leggen. 

De inheemse bevolking profiteert niet of nauwelijks van de opbrengsten uit de plantage. Als er al werk is voor de lokale bevolking dan is het zwaar en slecht betaald. Er zijn ook aanwijzingen voor kinderarbeid dit blijkt uit het zwartboek ‘ Draw The Line ’ van Milieudefensie.  

Corruptie en geweld

Palmolieproducenten zijn niet zelden meedogenloos als het gaat om financieel gewin. De plaatselijke bevolking wordt niet betrokken bij besluitvorming en heeft bovendien niet de middelen om hun belangen te verdedigen. Mensen worden tegen elkaar uitgespeeld. Bijvoorbeeld door sommige bewoners meer te laten profiteren dan anderen. Het gebrek aan economisch perspectief zorgt op lokaal niveau ook voor spanningen. Zonder toegang tot het woud dat al eeuwenlang voor voedsel en water heeft gezorgd, zijn lokale bewoners niet langer zelfvoorzienend. 

Inheemse bewoners verzetten zich tegen deze praktijken. Dit is echter niet zonder gevaar. In 2015 zijn 185 natuurbeschermers en mensen die zich verzetten tegen landroof vermoord. Daarmee was dat jaar het gewelddadigste ooit volgens mensenrechtenorganisatie Global Witness in haar rapport On Dangerous Ground .  

Slechte arbeidsomstandigheden

Het werk op een palmolieplantage vergt een enorme fysieke krachtinspanning. Ondanks dat de Indonesische overheid wetten heeft opgesteld die het aantal werkuren moeten regelen, worden deze stelselmatig overtreden. In het rapport The Great Palm Oil Scandal  (Het grote palmolie schandaal) van Amnesty International, schrijft de mensenrechtenorganisatie dat werknemers op de plantages niet zelden hun kinderen inzetten om aan strenge dagelijkse targets te voldoen. Bij het niet behalen van de target kunnen werknemers gekort worden op hun salaris ondanks dat ze het vereiste aantal uren hebben gewerkt.

Naast bovenstaande schendingen van arbeidsrechten hebben werknemers vaak geen arbeidscontract, zijn er slechte medische voorzieningen, worden zij blootgesteld aan zware chemicaliën en worden zij onderbetaald.

Klimaatverandering

Naast mensenrechtenschendingen en het verlies van biodiversiteit, heeft het klimaat ook te lijden onder het wijdverspreide palmoliegebruik.
Om plaats te maken voor plantages worden grote stukken bos platgebrand. Hierbij komen broeikasgassen, waaronder co2, vrij. Bij branden in Indonesië komen meer broeikasgassen vrij dan elders. Dit komt omdat het woud op veengrond staat en die vat ook vlam. Door het verlies van bomen wordt co2 ook niet meer opgenomen vanuit de lucht.

De Roundtable for Sustainable Palm Oil (RSPO) is een initiatief uit het bedrijfsleven. Doel is om ervoor te zorgen dat er alleen nog duurzaam geproduceerde palmolie in producten terechtkomt. Consumenten zien vervolgens een keurmerk op het product terug en weten zo dat zij niet bijdragen aan de misstanden in de sector. Zo geeft een woordvoerder van Unilever aan dat het bedrijf ernaar streeft om voor het einde van 2019 al hun palmolie duurzaam in te kopen. In 2017 was dat 56 procent.

Milieudefensie onthult in een rapport dat er op de gecertificeerde plantages verschillende misstanden worden aangetroffen. Van het illegaal kappen van bomen tot de schending van mensenrechten. De organisatie pleit dan ook voor: ‘Een einde aan investeringen in de grootschalige palmoliesector, en een stop op het gebruik van palmolie voor biobrandstof.’ Het keurmerk is, ondanks dat het niet feilloos is, een stap in de goede richting. Op leveranciers die niet zijn aangesloten bij het keurmerk is helemaal geen controle.

Palmolie komt voor in ongeveer de helft van alle supermarktproducten. Van wasmiddel tot chocopasta. Producenten van voedingswaren zijn verplicht op het etiket te vermelden welke plantaardige olie of vet het product bevat. Dit maakt het gemakkelijk om te zien of er in die pot hazelnootpasta palmolie zit verwerkt. Voor het wasmiddel is het voor de leek onmogelijk om te zien of er stoffen inzitten die mogelijk zijn afgeleid van de oliepalm. Zo wordt palmolie ook wel Polysorbate-80, Glyceryl oleate of Sodium lauryl sulphate genoemd. En dat is voor de gewone consument niet gelijk duidelijk dat het om palmolie gaat.

Deze website biedt een uitgebreide lijst met namen waaronder palmolie verstopt kan zitten. Maak er een foto van en check jouw boodschappen in de supermarkt op verborgen palmolie. Heb jij een product ontdekt waar palmolie in zit? Mail een foto naar kassa-online@bnnvara.nl

Pensioenfonds ABP heeft het beleid gewijzigd na de aandacht die Kassa heeft besteedt aan de investeringen van het fonds in foute palmolie.