Zwarte Piet, wie kent hem niet?

Het betoog van Quinsy Gario tegen Zwarte Piet maakte veel reacties los. Verhitte, emotionele reacties vaak ook. Han van der Horst mengt zich in de discussie en plaatst historische kanttekeningen.

Het stierengevecht is geen wreed volksvermaak maar een tragische gebeurtenis waaraan het moeilijk is zich te onttrekken. Juist daarom is het zo sterk geritualiseerd. Dat geldt voor het verloop van de strijd in de arena en de reacties van het publiek. We hebben dan ook te maken met een traditie van duizenden jaren oud die een plaats verdient op de lijst van het Werelderfgoed.

In het verleden is maar één persoon erin geslaagd om het karakter van het stierengevecht aan te tasten. De verlichte markies van Pombal, die van 1755 tot 1777 in Portugal aan de macht was, hervormde de tauromaquia. Aan het eind werd de stier niet langer gedood maar door een team van acht man op de grond gedrukt. In Portugal vormden de stierengevechten echter nooit een wezenlijk onderdeel van het leven. In Spanje had Pombal geen schijn van kans gehad. Daar worden de oude tradities tot op de huidige dag hoog gehouden.

Overigens mag men zich afvragen wat voor de stier verkieslijker is: een eervolle dood in de arena of een anoniem maar misschien wel wreder einde in het slachthuis.

Groeiende ontstemming De kans is groot dat U de bovenstaande regels met groeiende ontstemming hebt gelezen. Het stierengevecht oogt als een vorm van dierenmishandeling die zich niet laat bemantelen door allerlei drogredenen, vage praatjes over zogenaamde tradities of pogingen om de discussie te verleggen naar de vaderlandse vleesindustrie.

U weet nu hoe de gemiddelde Amerikaan zich voelt als hij leest hoe wij onze Zwarte  Piet verdedigen. Wij kunnen uitleggen wat wij willen, hij ziet in Pietermanknecht een slaaf en een blackface . Blackface is een in diskrediet geraakte vorm van vaudeville amusement die tot de tweede wereldoorlog zeer populair was, meestal onder de naam black minstrel show . Niet alleen in de Verenigde Staten maar ook in Europa. In 1847 maakte een enthousiast Nederlands publiek voor het eerst kennis met een Amerikaans blackface gezelschap.

Blanke zangers en dansers maakten hun gezicht zwart om vervolgens een komische voorstelling te geven. Zelfs entertainers en filmsterren die voor het overige bekend stonden als vrienden van de burgerrechtenbeweging, beoefenden met overtuiging dit genre zoals bijvoorbeeld Eddie Cantor.

Als je Amerikanen uitlegt, dat Pieterbaas zo zwart is geworden van het roet in de schoorsteen of dat hij geen neger is maar een Moor (dat wil zeggen een Marokkaan), maak je ze alleen maar kwaaier. Je doet ze dan denken aan het blik schoenpoets van de blackface artiesten. En probeer dié nog maar eens te verdedigen.

De meeste Spanjaarden zien geen kwaad in de stierengevechten en wij willen niet op de manier van Pombal tornen aan ons sinterklaasfeest. Zwarte Piet is net zo heilig en onaantastbaar als de tulpen van Amsterdam, de molens en de klompen. We bedoelen er niets kwaads mee, daarvan zijn we overtuigd.

Overoude traditie Ergens in Midden-Nigeria moeten meisjes die de drempel van de volwassenheid overschrijden, zich eerst vet laten mesten in het fattening house . Dat is ook zo’n overoude traditie met diepe wortels. Waarschijnlijk net zo diep als die van ons Sinterklaasfeest, want de goedheiligman is de Germaanse oppergod Wodan in christelijke vermomming.

Deze reed op zijn paard Sleipnir langs de hemel en keek met zijn ene goede oog door de rookgaten naar binnen om te zien wat de mensen in hun huizen deden. Met hem mee reisde een koboldachtig vruchtbaarheidsgodje. Dat godje loopt in de oude mythes vagelijk over in de pikzwarte raven die ook de begeleiders van Wodan waren. Dit koppel is in heel Germaans Europa in allerlei gedaantes onderdeel gebleven van de folklore. Zo komt Nederland aan zijn Zwarte Piet.

Aan de andere kant: die engerd is in de negentiende eeuw tot gedienstige moriaan gestileerd compleet met kostuum uit de gouden eeuw. En de clowneske streken die Amerikanen te veel doen denken aan Eddie Cantor met schoenpoets op zijn smoel. Maar het is wel ónze traditie en wij hebben geen heugenis aan blackface amusement, behalve die enkele keer in de negentiende eeuw dat een rondreizend Amerikaans gezelschap hier aanlandde.

Zo is Pieterbaas met zak en roede ónze stier geworden.

Volg Han ook op Twitter

Het nieuwste boek van Han, De Mooiste Jaren van Nederland (1950-2000), is verschenen op 26 september

Meer opinies over Zwarte Piet: Francisco van Jole: Het kwartje van Zwarte Piet Vincent Patty:  Ook al ben ik bruin als poep, ik meen het wel goed Aart G. Broek:  Gekleurde lessen uit Curaçao Christopher Houtkamp:  Zwarte Piet-discussie leidt aandacht af van urgentere zaken