Zwarte Piet is cool met een aantal racistische kenmerken...

Het is 5 december 1980. Ik ben 6 jaar en vandaag is het eindelijk zover. M’n moeder heeft een paar dagen geleden aan me gevraagd of ik verkleed naar school wilde als Sinterklaas of als Zwarte Piet. Ik heb haar toen even aangekeken met een vragend gezicht alsof ik wilde zeggen: “Wat is dat nou voor een vraag? Als Zwarte Piet natuurlijk! Wie wil er nou als Sinterklaas verkleed naar school? Zwarte Piet is cool!”

Het begin ’s Avonds zit ik nog steeds in m’n Zwarte Pieten kostuum op de bank samen met m’n broertje, vader en moeder. Even later komen m’n opa’s en oma’s, tante en neef ook nog en langzaam maar zeker merk ik dat het steeds spannender wordt. Vanavond is het namelijk pakjesavond en krijgen we cadeautjes van Sint en Piet.

Ik zit op schoot bij m’n opa en hij maakt een tekening voor me van Zwarte Piet. Hij vertelt me een Sinterklaas verhaal en legt uit hoe alle pieten nu in Nederland bezig zijn om de kinderen cadeautjes te brengen. Dan is ineens hoor ik een luid gebons op de deur. BOEM…BOEM…BOEM…BOEM!

Ik verstijf even van schrik en m’n ogen worden zo groot als schoteltjes. Uiteraard weet ik wie dat was, want vorig jaar ging het precies zo. Dan hoor ik ineens een luid gekletter in de gang en zie een hele lading suikergoed en pepernoten naar binnen vliegen. Ik kijk m’n neef en broertje aan en samen sprinten we de gang in om de pepernoten te verzamelen.

Dan komt m’n vader quasi nonchalant uit de slaapkamerdeur die net aan de buitendeur grenst en vraagt wat dat voor een kabaal was. Ik leg hem uit dat het natuurlijk Zwarte Piet is geweest en hij doet de voordeur open. Voor de deur staan 4 grote zakken vol met cadeaus. We nemen ze mee naar binnen en met veel plezier worden ze uitgedeeld en uitgepakt.

Zo klein als ik ben kijk ik even rond en alhoewel ik te klein ben om te beseffen wat het nou precies is wat ik nu ervaar, weet ik een ding wel heel zeker… “veel mooier dan dit kan het bijna niet worden.”

De volgende generatie Het is 5 december 2004. Ik ben inmiddels 30 en heb een dochter van 5. Ik sta beneden aan de trap en boven zit de woonkamer vol. Ik heb net 4 grote zakken vol cadeaus bij de deur gezet. Met een grote zak vol met suikergoed en pepernoten in m’n hand sta ik op het punt om een paar keer hard op de deur te bonzen.     

Ik sla 4 keer hard op de deur BOEM…BOEM…BOEM…BOEM gevolgd door een paar worpen met pepernoten en suikergoed door de gang, de trap op en de woonkamer in. Ik moet nu wel snel maken dat ik wegkom, want voor je het weet is die kleine beneden. Ik verschuil me in de badkamer en hoor hoe m’n dochter schoorvoetend naar beneden komt, onderwijl pepernoten verzamelend. Als ze beneden is kom ik quasi nonchalant tevoorschijn en vraag haar wat dat voor kabaal was. Dan legt m’n dochter me met een gelukzalig gezicht uit dat het Zwarte Piet was die cadeaus heeft gebracht voor ons.

We gaan naar boven en beginnen met het uitpakken. Ik zie haar stralen en lachen en weet het op dat moment zeker… “mooier dan dit wordt het niet”. Ik kan niet wachten tot mijn kinderen ook kinderen hebben en ik dit met hun kan delen. Wat nou kinderfeest!? Ik vind het zelf veel te leuk…..

Zwarte Piet is toch gewoon Zwarte Piet? Groot was dan ook mijn ontsteltenis toen ik voor het eerst in aanraking kwam met iemand die Zwarte Piet in verband bracht met racisme. Ik was echt onthutst en het wilde er bij mij gewoon niet in. Zwarte Piet was gewoon Zwarte Piet toch? Het was geen Surinamer, Antilliaan of Afrikaan, nee het was Zwarte Piet. Niet meer en niet minder. Ik heb ze altijd gezien als een soort mysterieuze sprookjesfiguren. Het schoorsteenverhaal heeft verder nooit een rol gespeeld in mijn Sint beleving.

Inmiddels weet ik dat de Zwarte Piet zoals wij die kennen wel degelijk gebaseerd is op een echt persoon met een donkere huidskleur en of dat nou een afrikaan, moor of een wel of niet vrijgekochte slaaf was doet eigenlijk niet ter zake. Alhoewel het feit dat hij is geïntroduceerd in 1850 door de leraar Jan Schenkman en de slavernij pas in 1863 door Nederland is afgeschaft wel te denken geeft. Daarnaast zit het lastige ‘m in het feit dat het door de jaren heen gebruikelijk was om mensen met een donkere huidskleur als karikaturen weg te zetten door middel van kenmerken als rood gestifte lippen, zwart geschminkte huid, ronde gouden oorbellen, onhandig gedrag, gekke capriolen, een afropruik en een gebrekkig accent. Allemaal kenmerken waar onze zo geliefde Zwarte Piet ook aan voldoet of ooit heeft voldaan.

Karikatuur Op bijgevoegde foto heb ik een paar voorbeeldjes naast elkaar gezet en of het nou Sjimmie, Kuifje in Afrika, Okki en Dokki bij de nikkertjes, de overeenkomst tussen de Zwarte Piet pop van de Xenos en de engelse Golliwog pop, de Blackface en Minstrels traditie of Zwarte Piet is het zijn allemaal manieren om iemand met een donkere huidskleur af te beelden als een karikatuur.

Empathie Een woord dat ik keer op keer zie terugkeren in deze hele discussie is het woord “empathie”. De voorstanders van het behouden van Zwarte Piet in de vorm zoals we hem nu kennen walsen volledig over de gevoelens en argumenten heen van degenen die graag wat dingen veranderd zouden willen zien. Vervolgens worden er argumenten gebruikt als blanke vla, het Suikerfeest en de helpers van de Kerstman en wordt er toch vooral verzocht om je met iets belangrijkers bezig te gaan houden.

Als klap op de vuurpijl mogen de tegenstanders als ze het niet willen vieren oprotten naar hun eigen land. Als hun eigen land vervolgens gewoon Nederland blijkt te zijn dan gaan ze maar naar het land van hun voorouders terug of naar donker Afrika, want “Hoe zouden jullie het vinden als we in jouw land komen en je cultuur zouden afpakken/verpesten?” Ik hoop dat niemand de ironie ontgaat van het in een adem noemen van voorouders, eigen land, donker Afrika en cultuur afpakken/verpesten.

Trots Dan zijn er ook altijd een paar die vinden dat zij er niks aan kunnen doen wat hun voorouders hebben gedaan en er ook niet voor verantwoordelijk zijn. Daar is verder geen speld tussen te krijgen. Niemand die nu leeft draagt daar persoonlijk ook maar enige verantwoordelijkheid voor, maar als we dat nou eens op een iets hoger level bekijken en er niet persoonlijk naar kijken, maar als Nederland zijnde?

Als Nederland hebben we zoveel om trots op te zijn. Rembrandt, Vermeer en Johan Cruyff om maar een paar voorbeelden te noemen. Maar in hoeverre zijn we hier dan wel verantwoordelijk voor? We hebben zelf de Nachtwacht toch niet geschilderd of een doelpunt gemaakt of zelfs maar een voorzet gegeven? Waarom dan wel trots zijn op de goede dingen, maar niet even achter je oren krabben over de schaduwkant van onze geschiedenis?

Nederland was een van de laatste europese landen die de slavernij heeft afgeschaft en het bekendste Nederlandse woord ter wereld is “apartheid”. Is het dan misschien niet verstandig om even te kijken naar de vorm waarin we nu Sinterklaas vieren i.p.v. heel demonstratief onze vingers in de oren te steken en keihard LA LA LA LA LA te gaan zingen?

Jeugdsentiment Aan de andere kant valt er ook veel te zeggen voor het argument dat er om empathie wordt gevraagd, maar door in te zetten met “Zwarte Piet is Racisme” of je als voorzitster van een onderzoeksgroep van de VN bij voorbaat al uit te laten met teksten als “Waarom hebben jullie eigenlijk 2 Sante Clauses nodig?” er weinig gevoel voor empathie wordt getoond. De liefde voor Zwarte Piet wordt heel gemakkelijk afgedaan als jeugdsentiment en een hele bevolkingsgroep die het alleen maar als een leuk kinderfeest ziet en ervaart wordt weggezet als racistisch. Dat is in ieder geval hoe het wordt ervaren. En geloof me er is echt helemaal niemand in Nederland die zich bij de intocht van Sinterklaas op de kade genoeglijk in z’n handen staat te wrijven met het idee “Zo en dan gaan we nu weer eens even lekker 2 weken slavernijtje spelen”. Die associatie is er gewoon niet….

Ik snap ook wel dat een actie en/of Facebook pagina met de naam “Wij vinden Zwarte Piet niet zo leuk en zijn van mening dat er een aantal minder prettige en racistisch getinte elementen aan vastkleven dus zouden jullie het misschien een keer willen overwegen om dat een klein beetje aan te passen?” waarschijnlijk  niet veel zoden aan de dijk had gezet, maar net zoals het bij sommigen pijn doet om voor zwarte piet uitgemaakt te worden is het ook niet leuk om bij iets waar je zoveel plezier aan hebt beleefd, fijne herinneringen aan hebt, van generatie op generatie hebt gevierd en geen enkel kwaad in ziet te worden gelinkt aan zoiets naars als racisme.

Samenleving Voor iedereen in Nederland die het Sinterklaasfeest vol overgave viert is Zwarte Piet een held die plezier en cadeautjes komt brengen. Kinderen willen Zwarte Piet zijn en niet Sinterklaas en tegelijkertijd is er ook een hele grote groep die zich er gewoon heel erg onprettig bij voelt. Tot voor kort was ik er heilig van overtuigd dat we in een beschaafde samenleving woonden. Dat beschaafde kunnen we inmiddels voor een groot deel wel al naar het rijk der fabelen verwijzen als je de reacties bekijkt die er hier en daar gespuid worden, maar een samenleving is het nog steeds. We zullen het dus ook samen moeten doen.

De oplossing Volgens mij zit de crux in het feit dat beide kanten geen begrip voor elkaar proberen op te brengen en het in veel gevallen al vrij snel verzandt in respectloze en hatelijke opmerkingen. Ik sta zelf in het leven met de opvatting dat een gebeurtenis op zich geen betekenis heeft en dat jouw reactie op die gebeurtenis bepaalt wat de uitkomst is. De enige manier om die uitkomst dus te beïnvloeden is door je reactie. Op de gebeurtenis heb je geen invloed, maar op je reactie des te meer.

Zou het nou zo’n ramp zijn als we straks op het Sinterklaasjournaal te zien krijgen dat een boef de pakjesboot op wilde blazen, maar per ongeluk een verfbom heeft gebruikt en dat alle Pieten nu zilver zijn? Ik weet zeker dat als ik daarna tegen me dochter begin over Zwarte Piet dat ze me direct zal corrigeren door te zeggen: “Papa het is geen Zwarte Piet meer hoor. Het is nu Zilver Piet.” Zou de intentie van het vieren van het Sinterklaasfeest daarmee ook maar enigszins veranderen? Ik denk het niet.