Zwarte Piet en het hoofddoekje

De beschuldiging klinkt steeds luider: Zwarte Piet is een racistisch fenomeen. Hij is de slaaf van Sint Nicolaas en verwijst terug naar de tijd dat Afrikanen bij scheepsladingen tegelijk werden ontvoerd om zich op plantages voor hun Europese ‘eigenaren’ dood te werken. Is dat ook het geval?

Als je naar Nederlanders luistert, die met dit traditionele kinderfeest zijn opgegroeid, hoor je in het algemeen heftige ontkenningen. Zij hebben tal van doordachte en ondoordachte argumenten om de beschuldiging van racisme af te wijzen. Om het in de taal van de Haagse politiek te zeggen: zij herkennen zich niet in de aantijgingen. Zij hebben Zwarte Piet nooit met Afrika of slavernij in verband gebracht. Dat anderen dat doen, is voor hen nieuw. Zij voelen zich nu aangetast in hun integriteit.

Toch is het voorstelbaar dat mensen met een andere achtergrond dan wie in een Nederlandse stad of dorp geboren is, vreemd opkijken, als zij bij de intocht van Sint Nicolaas de Pieten op straat zien buitelen. Zij herkennen in hun zestiende eeuwse kostuum de huisslaaf. Zij zien geen capriolen maar het dommig-komische gedrag dat slaveneigenaren in de Verenigde Staten van hun bezit eisten. Wie normaal sprak en intelligente antwoorden gaf, gold als uppity en kreeg ervan langs.

Het heeft de maken met iemands referentiekader, het totaal van noties, begrippen, herinneringen en beelden die hij gebruikt om orde te scheppen in de chaos van zijn waarnemingen. Als daar een geschiedenis van slavernij in zit, blackface en raciale vernedering, dan ben je gauw klaar met Zwarte Piet. 

Het is alleen maar de vraag, of je zomaar je eigen referentiekader algemeen geldend kunt verklaren. Moet een ander het accepteren als jij zijn tradities op jouw manier uitlegt?

Je ziet daar fraaie voorbeelden van in wat te onzent door moet gaan voor het islamdebat. Islamcritici veroordelen scherp niquaab, hoofddoekje en boerka omdat deze kledingstukken de onderdrukking van de vrouw tot uitdrukking brengen. Als moslims daartegen in brengen dat vrouwen zelf voor deze kleding kiezen, dat ze er juist hun identiteit en hun overtuiging mee uitdragen en dat van onderdrukking geen sprake is, dan wordt dat niet geaccepteerd. Het zijn – zeggen de islamcritici – praatjes voor de vaak om een praktijk van repressie te legitimeren. Met andere woorden: die hoofddoekjes zijn wél onderdrukkend, wat de draagsters ook mogen beweren. 

En zo accepteren de tegenstanders van Zwarte Piet niet dat de fans er absoluut geen racistische bedoeling mee hebben. 

Het is een botsing van referentiekaders. Interessant om te zien. ’t Zou helpen als de verschillende partijen elkaars goede bedoelingen accepteerden en vooral geloofden in elkaars integriteit. 

Volg Han ook op Twitter

Het nieuwste boek van Han, De Mooiste Jaren van Nederland (1950-2000), is verschenen op 26 september

Opinies over Zwarte Piet: Francisco van Jole: Het kwartje van Zwarte Piet Vincent Patty:  Ook al ben ik bruin als poep, ik meen het wel goed Aart G. Broek:  Gekleurde lessen uit Curaçao Han van der Horst: Zwarte Piet, wie kent hem niet? Christopher Houtkamp:  Zwarte Piet-discussie leidt aandacht af van urgentere zaken Dylan van Rijsbergen:  Sinterklaas, zwarte piet en onze beleving Mathijs van de Sande:  Een paar kritische (peper)noten Enzio Bakker:  ‘Ja maar het is traditie’ Christian Jongeneel: Sinterklaas is het probleem, niet Zwarte Piet Sandew Hira: De schaamte afwezig Çilay Özdemir:  Sinterklaasfeest: Kitsch toneelstuk voor één dag