Het zondebokdenken is de grootste bedreiging van onze tijd

De grootste bedreiging van de democratie en de vrijheid in Nederland en Europa wordt gevormd door de opmars van het zondebokdenken. Dit denken gaat ervan uit dat het kwaad in de samenleving de verantwoordelijkheid is van bepaalde groepen en dat alle leden van zo’n groep daarop aanspreekbaar zijn. Een mooi voorbeeld leveren de aanhangers van de PVV die menen dat een hoop problemen zouden zijn opgelost, als de Marokkanen maar uit onze samenleving verdwenen. Of als de moslims maar werden gedeporteerd naar het Lichtgetintië waar ze thuishoren.

Anderen hebben de wortel van alle ellende gevonden bij de zogenaamde “witten” die de onuitwisbare zonde van de transatlantische slavernij op hun ziel dragen en nu te verblind zijn om hun eigen racisme onder ogen te zien, vooral in sinterklaastijd. Weer anderen wijzen het internationale zionisme en de apartheidsstaat Israël aan als de grote bedervers van het menselijk geluk. En de laatste tijd heb je bijgoochems die alle babyboomers verantwoordelijk stellen voor wat er de laatste halve eeuw is misgegaan. Ze wijzen daarbij steevast op de graaiende bankiers uit die generatie maar niet op de tallozen die op straat zijn gesmeten, bijvoorbeeld toen in Nederland de grote scheepsbouwbedrijven mede door wanbeleid over de kop gingen.

Nieuw zijn zulke visies over wat er mis is met de samenleving niet. Europa heeft een heel oude traditie van antisemitisme. Generaties politici hebben een grootse carrière weten te maken door consequent te wijzen op het joodse gevaar. Hitler was van hen alleen maar de laatste. Waarom is een zondebok zo nuttig? Mensen laten zich gemakkelijker verenigen tegen het kwade dan voor het goede. Wie macht zoekt, doet er goed aan een collectieve vijand te creëren waarvan iedereen wel afzonderlijke voorbeelden kent. De Marokkaanse winkelier die de halve stoep in beslag neemt met zijn verse groentes of de hangjongeren op het pleintje worden dan geassocieerd met alle Nederlanders van Marokkaanse komaf. Vervolgens stel je dat zij bewust en in vereniging de samenleving ondermijnen en dat wij ons massaal tegen hen moeten verweren, bijvoorbeeld omdat hun doel islamisering van het land is. Of je wijst alle blanken met hun white privilege als bestendigers van het kwaad aan. Of de babyboomers. Of de zionisten. Een extra voordeel van zo’n benadering is dat je je aanhangers daarmee de kans geeft, hun persoonlijke falen of vastgelopen carrière niet aan zichzelf toe te schrijven maar aan de joden, de Marokkanen, de blanken, de babyboomers of welke andere groep dan ook die het doelwit is.

De uiterste consequentie van een dergelijke politieke ideologie is dat de zondebokken uiteindelijk wél degelijk de woestijn ingejaagd moeten worden. De antisemitische burgemeester van Wenen dr. Karl Lueger placht te zeggen dat hij zelf wel uitmaakte wie de joden waren, toen zijn hysterische aanhang na de verkiezingszege om concrete maatregelen brulde, maar niet elke volksmenner kan zijn aanhang op deze manier manipuleren en in bedwang houden als zij dat al zouden willen. Vervolging en onderdrukking zijn daarom de logische consequenties van het zondebokdenken. Het draait uit op achterstelling, discriminatie, uitsluiting en geweld. Helemaal aan het eind van dit noodlottige pad staat de massamoord.

En zulke leringen komen nu van alle kanten op ons af. Dat is een reden om de toekomst met angst en vrees tegemoet te zien.