Joop

Zingeving in de postmoderne tijd

  •  
14-12-2021
  •  
leestijd 4 minuten
  •  
217 keer bekeken
  •  
8131786536_4145749d30_w

© cc-foto: Yabba You

We beschouwen de wereld, maar ook de mens steeds meer als maakbare entiteit. Directe behoeftebevrediging en weinig tolerantie zijn in de plaats gekomen van het aanvaarden van onze imperfecties
Al sinds mensenheugenis heeft de mens in het besef van zijn kwetsbaarheid en eindigheid gezocht naar de zin en de betekenis van het leven, en hogere machten voor zingeving aangeroepen. In religies vinden we verschillende antwoorden op essentiële vragen over ons bestaan, met name de vragen waar we vandaan komen, wat onze bestemming hier in het ondermaanse is, en wat er van ons rest na ons leven.
Religies geven verschillende antwoorden op vragen naar de zin van ons zijn. De antwoorden worden gegeven in heilige boeken, maar ook in uitingen zoals kunst, rituelen en feesten. Denk aan feesten en rituelen bij geboorte, huwelijk, zwangerschap, en sterven. We vieren zowel momenten in het leven als de verwachtingen na het leven. In de jaarcyclus komen ook rituelen tot uitdrukking, leven en groei in de lente, bloei en rijping in de zomer, oogst in de herfst en verval en sterfte in de winter. De vraag is of zulke feesten en rites in de postmoderne tijd verwateren tot koop- en gezelligheidsgelegenheden. Volgens theoloog Anne van der Meiden zijn er nog riten die ons leven zin en betekenis geven in deze tijd. Zo heeft het behalen van het rijbewijs de aloude inwijdingsrite bij het volwassen worden overgenomen, uitingen van supporters bij sport zijn in de plaats gekomen van stammen rituelen, bijgeloof om geluk af te dwingen heeft de plek ingenomen van het aanroepen van goden of het offeren van mens of dier. Ook allerlei festiviteiten zijn gericht op betekenisverlening, denk aan Pinkpop, Halloween, of zelfs Black Friday (opruiming in het licht van de aankomende winter).
Intussen is veel oude magie verdwenen doordat de wetenschap voortschrijdt; zaken die vroeger aan hogere machten werden toegeschreven zijn nu fysiologisch of gedragsmatig verklaarbaar. We beschouwen de wereld, maar ook de mens steeds meer als maakbare entiteit. Directe behoeftebevrediging en weinig tolerantie zijn in de plaats gekomen van het aanvaarden van onze imperfecties en ons neerleggen bij de invloed die hogere machten of het lot op onze levensloop uitoefenen. Verder wordt vooral in het publieke debat minder rekening gehouden met anderen. Bedachtzaamheid en prudentie zijn achterhaald en vervangen door regelgeving, straffen, dwingen en verbieden.
Omdat de wetenschap voortschrijdt lijken metafysische vraagstukken aan betekenis in te boeten. Wij zien God niet als antwoord op onbeantwoorde vragen of als gulle gever, maar we ervaren God in de gegevenheid van ons zijn en de wereld om ons heen.
Wetenschappers kunnen lang niet alles wat ons is gegeven determineren en verklaren, en politici en technici kunnen niet alles veranderen of verbeteren. Op zeer wezenlijke vragen over ons bestaan is nog steeds geen definitief antwoord vanuit de wetenschap. Mede daarom zien we dat mensen teruggrijpen op denkbeelden of verklaringen die houvast bieden. Dat houvast kan te vinden zijn bij de verschillende wereldgodsdiensten, maar ook in esoterie, hekserij, astrologie, tarotkaarten leggen, enz.  Maar vooral  zoeken we houvast bij elkaar. Misschien is de diepere betekenis van ons samen-leven dat niet alles maakbaar is. Dat kwetsbaarheid en geluk ten diepste alles te maken heeft met de ander, existeren is co-existeren. Een dergelijk besef kan een einde maken aan het doorgeschoten individualisme in onze samenleving. Het antwoord op dit individualisme is dat de wereld ons “gegeven “ is en dat we de opdracht hebben haar te “bewaren”, ook voor ons nageslacht. Gelukkig zien we van dit besef ook veel uitingen, denk maar aan geëngageerde beweging rond het milieu (Greta Thunberg).
Intussen blijft het mysterie van leven en dood ons bezighouden, veel mag maakbaar zijn maar ieders leven is eindig. Het lijkt dat velen van ons geen raad weten met het afscheid nemen van deze wereld. We gaan er moeizaam mee om, nemen vaak sober of heel over de top afscheid, en proberen uit alle macht onze pijn en verdriet te beheersen. We blikken bij het afscheid terug op iemands leven, maar we durven niet meer vooruit te kijken. Als er, in welke vorm dan ook, geen leven is na de dood, wat rest ons dan nog, behalve de leegte en de zinloosheid?
Het blijft belangrijk om in deze leegte het gesprek aan te gaan over de zin, al is het maar het besef dat we deel uitmaken van een bijna niet te bevatten dynamiek van komen en gaan van ruimte en tijd, en dat we in al onze nietigheid het bewustzijn hebben van ons en andermans bestaan. In onze kwetsbaarheid en nietigheid worden we opgeroepen “goed” te doen voor de ander, goed te zijn voor de wereld en zuinig te zijn op wat ons gegeven is. Nooit kunnen we zover vervreemden of iemand vangt ons op. Dat is de ware betekenis van liefde geven en ontvangen. Misschien is dit wel het juiste antwoord op het huidig antropologisch pessimisme en het fundamentele wantrouwen in de mens. We mogen kwetsbaar zijn, we mogen troost zoeken, maar bovenal geluk en liefde.
En daar waar we tekort schieten en onze imperfectie naar voren komt, kan het bevrijdend zijn dit te bekennen, het hoofd te buigen en te hopen op vergeving en verzoening.  Ligt bij de imperfectie niet een stukje van de oplossing in het bekennen van schuld, het doen van boete en het accepteren van redelijke straf om toe te komen aan verschoning, vergeving en hoop? Want tenslotte, bij het tegemoet treden van de dood gaat het juist om acceptatie en herinneringen, en mogelijk zelfs iets van hoop.
Raf Daenen, oud-wethouder en docent maatschappij Willem Vermeulen, psycholoog
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar

Reacties (29)

Effie2
Effie215 dec. 2021 - 10:51

De wetenschap, die op reproduceerbare ontdekkingen gebaseerd is, en religie dat ons uit eigenbelang de leer van karma en reïncarnatie onthoudt, zullen ons niet helpen om uit onze destructieve manier van leven te komen. Zoals het heelal uitdijt, zo evolueert ook het menselijk leven. De gedachte dat we 1 keer leven komt omdat we niet verder kunnen kijken dan de reikwijdte van onze zintuigen. We zien het lot vaak als iets dat ons zomaar overkomt, en niet als een gevolg van ons eerdere handelen. Het lichaam wordt geboren en sterft. Het heeft een beperkte levensduur. Maar de kern van ons wezen is onsterfelijk. En evolutie dwingt ons, na een bepaalde rustperiode, tot het leven in een nieuw lichaam. Wonderkinderen, geluksvogels, en pechvogels bestaan niet echt. Onze talenten blijven behouden omdat dit ons de mogelijkheid biedt steeds verder te evolueren. De wet van evenwicht is namelijk rechtvaardig. Ze brengt als de tijd daar rijp voor is het onevenwichtige in evenwicht. Misdadigers bijvoorbeeld, komen niet weg door zelfdoding. Lees ook eens wat de Theosofie over dit onderwerp schrijft. Veel puzzelstukjes vallen dan op hun plaats, veel van hun boeken hierover kun je gratis downloaden.

3 Reacties
Ch0k3r
Ch0k3r16 dec. 2021 - 7:20

@Effie Je reactie is een schoolvoorbeeld waar ik het over heb. 'de kern van ons wezen is onsterfelijk' is een zin die heel belangrijk klinkt, maar complete onzin is. Wat is de kern van ons wezen? Waar heb je het over? De ziel? Das een onbewezen claim dag we die hebben. Niet de ziel maar iets anders? Wat dan? Je hart en je brein zijn niet onsterfelijk. Je hebt geen bewijs dat dat zo is. Wat wel heel duidelijk is, is dat Blavatski een enorme oplichter was.

Effie2
Effie216 dec. 2021 - 22:00

Ch0k3r, iets niet kunnen of willen geloven dat buiten bereik van je zintuigen plaatsvindt, of iets aanvaarden dat buiten het beperkte raamwerk van je persoonlijke belevingswereld plaatsvindt, is een volstrekt normale reactie. Ons is ooit wijsgemaakt dat de aarde plat is. Je kunt ervoor kiezen niet open te staan voor wat anderen te melden hebben, en wat ze beweren afwijzen. Misschien heb je weleens van bijna-dood ervaringen gehoord. Er waren wereldwijd talloze ervaringen van patiënten en hun artsen. Levende mensen beschreven daarbij ervaringen die ze buiten hun lichaam hadden. Dat ze, onder narcose gebracht, boven hun lichaam zweefden, en later tot in detail konden vertellen wat er gedurende de narcose gezegd en gedaan werd. Waren dat allemaal hallucinerende leugenaars? Mevrouw Blavatsky had vijanden, zoals andersdenkenden vaak overkomt. En soms spelen persoonlijke belangen of jaloezie daarin een rol. Die wetenschapper die ontdekte dat de aarde rond is ervoer dat ook. Op last van de kerk werd hij gedood, omdat zijn ontdekking in strijd was met hun leer.

Ch0k3r
Ch0k3r17 dec. 2021 - 8:06

@effie Je moet pas iets gaan geloven als er voldoende aanwijzingen en feiten voor beschikbaar zijn. Als je ononderbouwde on zin gelooft omdat het nogal schattig en ivertuigend wordt gebracht, dan ben je vatbaar voor ononderbouwde/onbewezen onzin zoals theosofie. Je voorbeeld over aarde is rond dus door de kerk vermoord is raar. Ten eerste vraag Ik me af over wie je het hebt. Want Aristarchus was Al een eeuw of 2 dood voordat er een psychotische timmerman onzin begonr te vertellen. Copernicus is ook niet gedood, en galileo ook niet. En al die ontdekkers hadden bewijs voor hun Stelling. Onderbouwd. Aantoonbaar. Blavatski niet. 0 bewijs. En die BDE's. Daar zijn proeven mee gedaan, letterlijk cijfers etc bovenop kasten om te checken of 'de geest die boven het lichaam zweefde' dat ook zag. Née. Allemaal be wezen onzin. Dat iemand iets ervaart wil niet zeggen dat het ook zo is. Je hersenen kunnen je bedotten, helemaal als ze stervende zijn. Als iemand je een mooi en ingelooflijk Verhaal vertelt, ma's is het Dan wijs om te twijfelen en te onderzoeken waarom het niet waar is, ipv meteen voor waar aan te nemen.

Ch0k3r
Ch0k3r15 dec. 2021 - 10:16

"Omdat de wetenschap voortschrijdt lijken metafysische vraagstukken aan betekenis in te boeten." Nou, omdat de wetenschap vooetwchrokdt komen we er ook achter dat stomme vragen en stomme antwoorden wel zeker bestaan. En metafysische vraagstukken eigenlijk dat dan ook gewoon zijn. Stomme vragen en stomme antwoorden gebaseerd op onbewezen fantasie en aantoonbaar verkeerde aannames. De vraag over zingeving is pas relevant als je kunt aantonen dat het leven gemaakt is met zinsgeving als achtergrond. Maar daar is 0 bewijs voor. Sterker nog, de oude aangenomen verhalen blijken onwaar, mede dankzij een bioloog op een zeilboot, dik 150 jaar geleden. "Ligt bij de imperfectie niet een stukje van de oplossing in het bekennen van schuld, het doen van boete en het accepteren van redelijke straf om toe te komen aan verschoning, vergeving en hoop?" Als men denkt dat boetedoen betekent dat je met je ogen dicht vergeving loopt te vragen een een stuk lucht en je eigen gedachtes, dan is dat geen oplossing. Dat is jezelf voorliegen en er nog happy mee zijn ook. Dat is oneerlijk, stupide, en mogelijk zelfs schadelijk op de lange termijn. Eerlijk zijn tegenover jezelf en anderen, dat is de weg naar boetedoening als je iets verkeerd hebt gedaan.

Radio-Head
Radio-Head15 dec. 2021 - 7:30

In de Wereld van de Maakbaarheids religie, is "The Master of the Universe" God, en zijn McKinsey en KPMG de Profeten. Fijne dag.

2 Reacties
Radio-Head
Radio-Head15 dec. 2021 - 8:31

Ter aanvulling Lebniz: https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Monadologie

Radio-Head
Radio-Head15 dec. 2021 - 11:17

Voor alle duidelijkheid, ik geloof niet in een almacht, een God, zoals Leibniz deed, maar wel in onontkoombare natuurwetten ten opzichte van "Al wat Is". Zoals monadologie, de tweede wet van de thermodynamica en entropie.

Pater
Pater15 dec. 2021 - 5:57

De wens tot directe behoeftebevrediging en de afgenomen tolerantie zijn zeker belangrijke kenmerken van deze tijd. Hoe dat nou komt wordt me uit deze wat warrige bijdrage niet duidelijk. Het individualisme? Maar waar komt dat dan vandaan? Misschien omdat er nog nooit een tijd is geweest waarin we zo anoniem door het leven kunnen gaan, de consumptie nauwelijks grenzen kent (tenzij we de milieugevolgen meetellen) en we anderen zo zelden nog nodig hebben? Trouwens, docent maatschappij?

JanB2
JanB215 dec. 2021 - 2:54

De wetenschap geeft ondergetekende al jaren zingeving. Dus dat die 2 op gespannen voet met elkaar staan gaat niet altijd op.

1 Reactie
DanielleDefoe
DanielleDefoe15 dec. 2021 - 23:12

De wetenschap is niet geschikt voor het oplossen van "levensvragen" maar daar zit ik niet echt mee.

The Apple
The Apple14 dec. 2021 - 22:20

Wat een metafysisch geouwehoer weer om vragen te beantwoorden die alleen in de hoofden van mensen kunnen opkomen. Heeft een bloem dan een andere bestemming dan zo mooi mogelijk te zijn? Wees als een bloem en ervaar de voldoening die dat geeft.

6 Reacties
Hanneke Kouwenberg
Hanneke Kouwenberg15 dec. 2021 - 8:28

Misschien is inderdaad onze frontaalkwab wel de grootste evolutionaire fout. Met kennis en inzicht verdwenen ook onschuld en onbevangenheid - en werd het leven hard. Genesis, en andere grote verhalen, vertellen er over. Het is in ieder geval een bekend Zenboeddhistisch streven, gewoon te zijn, en het denken te laten voor wat het is. Ben je een boeddhist, Appeltje? En lukt het je, uit je hoofd komen? Ik vind het verdomd lastig...

The Apple
The Apple15 dec. 2021 - 11:12

Ik een boeddhist? Ik ben opgehouden mezelf die vraag te stellen: ik ben wie ik ben, Siddharta op mijn eigen manier. Het gaat er ook niet om om "uit je hoofd te komen", ik streef daar niet naar. Ik laat gewoon mijn gedachten stromen en beleef daar plezier aan. Als kind stond ik er al om bekend dat ik in een boek kon verdwijnen. Dan kun je roepen wat je wilt, ik hoor niets meer en ik zie niets meer. Hetzelfde heb ik vaak met muziek en films. Het is voor mij de opperste vorm van concentratie, maar ik doe daar geen enkele moeite voor. Het gebeurt me gewoon. Dus zeg me maar "wat" ik ben, als je daar een naam voor hebt.

The Apple
The Apple15 dec. 2021 - 11:21

De nacht is voor mij de mooiste tijd. Vroeger ging ik dan vaak de Posbank op, vaak in regen en wind. Tegenwoordig geniet ik van het geluid van de golven, het ruisen van de wind en de het geluid van een regenbui die je hoort aankomen over zee. 's Nachts rijden hier geen auto's, hoor je geen vliegtuigen, af en toe hoor je een hond blaffen....

The Apple
The Apple15 dec. 2021 - 11:27

Yes I Am Experienced - https://www.youtube.com/watch?v=njO0Bk0a1-U

The Apple
The Apple15 dec. 2021 - 11:43

Vivaldi - https://www.youtube.com/watch?v=uBclxthZ-l0 Puur plezier.

Minoes&tuin
Minoes&tuin16 dec. 2021 - 2:50

Dat geluid van de zee, de wind en de regen, soms zelfs storm. Nu is het hier helemaal stil. Het is hier nacht en het is muisstil.

Middenman
Middenman14 dec. 2021 - 20:00

Op zich een mooi artikel, maar de auteurs draaien wel een beetje om de hete brij heen. Pinkpop heeft niets met zingeving te maken, maar kon ontstaan vanwege het lange pinksterweekend in het mooie voorjaar. Net zoals de gezelligheid met kerst en pasen niets met zingeving of met het feest zelf hebben te maken. Veel mensen hebben zelfs geen idee meer van de oorsprong van de feestdagen en geven er hun eigen invulling, c.q. draai aan; minachting van de eigen cultuur die juist de angst en het onbegrip bevordert voor mensen die nog wel een eigen cultuur hebben. Alleen in de voor randstedelingen afgelegen gebieden vind je nog het mystieke terug, de vermenging van heidendom en christendom. Bijvoorbeeld als je kijkt naar de geveltekens op oude saksische boerderijen. Of wanneer je in Twente op een koude winteravond tussen kerst en oudjaar het klagende geluid van de midwinterhoorn hoort. In die cultuur was en is er ook plek voor de dood. Maar de postmoderne mens vult zijn leegte met verwoede pogingen tot zingeving en pogingen om de dood mooier te maken dan hij is, maar of hij rust vindt? Als ik kijk naar de hardheid en polarisatie ben ik bang van niet. Misschien zijn we wel leger en onrustiger dan ooit.

2 Reacties
Satya
Satya14 dec. 2021 - 21:11

Op Netflix staat een documentaire over festivals, het wordt door de jongere generatie iets anders ervaren.

pahan
pahan15 dec. 2021 - 11:00

@Satya Op Pinkpop worden er minder pillen gebruikt, dat scheelt een hoop. op Blowlands is de beleving al weer heel anders:)

EenMening
EenMening14 dec. 2021 - 15:21

Corona heeft ons duidelijk gemaakt dat de wereld niet maakbaar is. Daarom is het zo verbazingwekkend dat er altijd weer mensen zijn, die streven naar een perfecte maatschappij hier op aarde. Vaak gedreven door de leer van Marx. Dat streven kan alleen maar verkeerd aflopen, wat bevestigd wordt door de geschiedenis. Dan het mysterie van de dood. De dood is afschrikwekkend, het valt velen heel zwaar om afscheid te moeten nemen van geliefden en het onbekende tegemoet te gaan. Voor gelovigen ligt dat anders, voor hen is de dood een poort naar een ander, beter leven; zoals de dichter zegt: Hij kan en wil en zal in nood, Zelfs bij het nad'ren van de dood, Volkomen redding geven.

2 Reacties
ton14024
ton1402414 dec. 2021 - 19:02

De grap? Voor gelovigen wacht geen verrassing ????

JanB2
JanB215 dec. 2021 - 2:54

Corona heeft ons duidelijk gemaakt dat de wereld niet maakbaar is. In de handen van klunzen is NIETS maakbaar maar gaat alles stuk.

Juppé🎗
Juppé🎗14 dec. 2021 - 14:48

« Ook allerlei festiviteiten zijn gericht op betekenisverlening, denk aan Pinkpop, Halloween, of zelfs Black Friday (opruiming in het licht van de aankomende winter).« …..toen ben ik afgehaakt.

4 Reacties
Daenen Raf
Daenen Raf14 dec. 2021 - 15:37

Net in de absurditeit van onze moderne rituelen kunnen we doorgronden wat ons bezig houdt

pahan
pahan14 dec. 2021 - 19:22

O, ik ben gelukkig niet de enige. Hier een Pinkpop veteraan, maar betekenisverlening is nog nooit een onderdeel geweest. Woordenboek erbij: Betekenisverlening, ook wel sensemaking genoemd, is beschreven door Weick et al (2005) als ''het vertalen van omstandigheden naar een situatie die expliciet wordt begrepen in woorden en kan dienen als een springplank tot actie' Springplank tot actie doet me dan wel weer denken aan de bult overlopen omdat ik mijn schoondochter(tje) afgeschermd had omdat ze vooraan wilde staan bij Pink, en mijn zoon ging zoeken bij de Terschellingvlag terwijl the Prodigy al begonnen wat met het veld laten ontploffen. Misschien is het toch een spoor. Tijd vliegt.

Satya
Satya14 dec. 2021 - 19:23

Lees maar door is mijn advies. Best de moeite waard.

Juppé🎗
Juppé🎗15 dec. 2021 - 12:09

Ik heb U raad opgevolgd Satya, het werd inderdaad wat inhoudelijker, maar het bleef toch zweverig bij het religieuse af. Niets mis met het genieten van Pinkpop pahan, maar daar een drang naar zweverige betekenisverlening i.p.v. een belevenis in proberen te zien, is ook mijn denken niet.