Yesilgöz de schuld geven is makkelijk, maar niet terecht

Er zijn van die Haagse weken waarin de politieke logica zo kronkelt, dat zelfs een elastiek er spontaan een burn-out van zou krijgen. Neem het informatieproces onder leiding van Sybrand Buma. Donderdag wist hij nog zeker dat zelfs een minderheidsvariant met VVD of GroenLinks-PvdA onhaalbaar was. Vandaag blijkt dat ineens wel bespreekbaar – maar dan zonder GroenLinks-PvdA. De kiezers moeten zich inmiddels afvragen of er misschien per ongeluk een regeerakkoord op flipover is geschreven in plaats van in een notitieboekje.

Want laten we de feiten niet verdraaien. Wat nu als een onvermijdelijk resultaat wordt gepresenteerd – een minderheidskabinet zonder GroenLinks-PvdA – is géén onvermijdelijkheid, maar een uitkomst van keuzes. En die keuzes zijn vooral gemaakt door twee partijen: D66 en het CDA. Niet door Yesilgöz, niet door ‘de tijdgeest’, niet door het weer. Als je vandaag een middenkabinet wilt bouwen zónder de partij die op links de meeste zetels won, dan is dat niet omdat het niet anders kon. Dan is dat omdat je niet anders wilde.

En ja, Klaver is boos. En hij heeft een punt, zij het ironisch. Hij verwijt Yesilgöz dat zij haar belofte uit de campagne wél nakomt. Terwijl hij eerder nog verontwaardigd was dat dezelfde Yesilgöz zich niet hield aan haar uitsluiting van samenwerking met de PVV. In de wereld van Jesse is beloftes breken moreel verdacht, maar beloftes houden blijkbaar ook. Je zou er bijna gedragswetenschapper van worden.

Maar wie iets verder kijkt dan het Haagse theater, ziet dat dit besluit niet op de drempel van de VVD is genomen, maar in de achterkamers van D66 en CDA. Er waren alternatieven. Een minderheidskabinet mét GroenLinks-PvdA bijvoorbeeld, dat niet alleen in de Tweede Kamer op steun kon rekenen, maar vooral in de Eerste Kamer een veel steviger basis had. Voor D66 geen detail, want op dossiers als stikstof, klimaat, asiel en Oekraïne wordt juist dáár het verschil gemaakt. En zelfs met de huidige constructie, waarin men hoopt op gedoogsteun van JA21, zijn juist diezelfde dossiers allesbehalve zeker. Want als je denkt dat JA21 zich bij stikstof laat ringeloren met een paar mooie zinnen over gebiedsgerichte aanpak, heb je in het verkeerde partijprogramma gekeken.

De draai van Buma – van “onhaalbaar” op donderdag naar “denkbaar” op zondag – is bovendien een klein politiek mysterie op zichzelf. Wat is er gebeurd in dat weekend? Heeft iemand per ongeluk een peiling omgekeerd gehouden? Of was het gewoon het CDA dat eindelijk doorhad dat je ook minderheidskabinetten kunt formeren zónder dat er eerst zeven varianten zijn afgeschoten?

En dan is er nog de andere Haagse theorie die ineens rondzingt als een halfbakken ballon op een verjaardagsfeestje: dat D66 deze knieval zou doen om Rob Jetten het premierschap te gunnen. Je zou bijna denken dat het een VVD-spin is — en dat is het ook. Ondersteund door mastodonten als Henk Kamp en Annemarie Jorritsma, die inmiddels bij WNL vaker opdraven dan het weerbericht. Maar de vergelijking met Rutte slaat nergens op.

Rutte kreeg bij zijn kabinetten I, II én III geheel zijn zin. In samenstelling én inhoud. Bij Rutte IV was de enige tegenzin van D66 zichtbaar bij de herhaling van ChristenUnie, die ze er alsnog bij kregen – tegen de eigen wens in. En ja, daarna kreeg D66 een flink deel van haar programma binnen. Maar alleen omdat ze Rutte wederom als premier accepteerden, nota bene ná het 1-april-debat waarin zijn geloofwaardigheid voorgoed verdampte. Als iemand daar de hoofdprijs kreeg in ruil voor deelname, was het Rutte. Niet Kaag. En al helemaal niet Jetten.

Nu doen alsof Jetten moet “betalen” om premier te worden, is een spin die je eerder verwacht van een mislukte House of Cards-aflevering dan van serieuze politieke analyse. En erger nog: het miskent dat de onderhandelingen die nu plaatsvinden draaien om iets veel fundamentelers dan poppetjes. Ze draaien om de koers van het land. En als D66 daar het premierschap aan overhoudt, dan is dat geen vriendendienst, maar gewoon het gevolg van het politieke spel: wie het initiatief neemt en draagvlak weet te bouwen, mag ook aan het roer staan.

En eerlijk is eerlijk: als de positieve agenda die D66 samen met het CDA opstelde overeind blijft, dan kunnen zelfs kritische leden met deze minderheidsvariant leven. Niet omdat het de gedroomde coalitie is. Niet omdat het ideaal is. Maar omdat je als partij soms moet kiezen tussen maximale herkenbaarheid en minimale invloed, of een werkbaar compromis waarmee je inhoudelijk het verschil kunt maken. Als die agenda overeind blijft – met stevige inzet op klimaat, een humaan asielbeleid, hervorming van de woningmarkt en Europese samenwerking – dan is het geen slechte deal.

Maar laten we dan ook helder zijn: die inhoud moet geen ruilmiddel worden voor VVD-wensen die niets meer met middenkoers te maken hebben. Dan wordt zelfs het premierschap een lege belofte, en blijft er van het D66-mandaat niets over dan een mooie poster met een naam erop.