Wordt Europa meegesleurd in de val van Thucydides?

Naast het risico op een langdurige oorlog, klimaatcrisis en nucleaire uitwisseling, kan de EU een nieuwe wereldwijde wapenwedloop aanwakkeren

Thucydides (ca. 460 - 400 v.Chr.), een Atheense generaal en een van 's werelds eerste historici, beschreef in de Geschiedenis van de Peloponnesische Oorlog dat de opkomst van Athene door Sparta als zo'n bedreiging werd gezien, dat oorlog onvermijdelijk werd. Deze observatie heeft de naam van de generaal gegeven aan het begrip "val van Thucydides". Het is een historisch patroon dat "wanneer een opkomende macht een heersende dreigt te verdringen, de meest waarschijnlijke uitkomst oorlog is". Graham Allison heeft betoogd dat de VS te maken heeft met de Thucydidesval, die is ontstaan door de opkomst van China, dat wordt beschouwd als zijn belangrijkste geopolitieke rivaal die in bedwang moet worden gehouden.

Rusland is niet meer, zoals de Sovjet-Unie, de belangrijkste politieke rivaal van de VS. In tegenstelling tot Europa, dat een pathologische angst voor Rusland lijkt te koesteren, is Rusland voor de VS een geopolitieke plaaggeest. De economie en militaire uitgaven van de VS zijn immers ongeveer twaalf keer zo groot als die van Rusland. Natuurlijk is Rusland een onruststoker met kernwapens, waarvan sommige waarschijnlijk gericht zijn op de VS, en het voert een agressieoorlog tegen Oekraïne, geleid door een leider die wordt gezocht door het Internationaal Strafhof wegens oorlogsmisdaden.

In een dergelijke context vereist het beheersen van China ten minste twee strategische stappen: grotere militaire en economische spierkracht en een andere benadering van het gelijktijdig beheersen van meerdere conflicten. De contouren van de eerste strategische stap staan in de National Defense Industrial Strategy (NDIS) van de VS. Deze is gericht op een gelijktijdige expansie van economische en militaire macht, waarbij de toekomstige economische groei van de VS expliciet wordt gebaseerd op een permanente oorlogseconomie, om zo het toch al machtige militair-industriële complex van de VS te "supersize".

Wat de tweede strategische stap betreft.  Sinds het einde van de Koude Oorlog zijn er meer dan 100 Amerikaanse militaire interventies in het buitenland geweest. Deze hebben niet altijd goed uitgepakt voor de VS en nog minder goed voor de landen die het slachtoffer waren van deze militaire interventies. Vandaar dat de VS, geconfronteerd met een nieuwe opkomende macht, van tactiek is veranderd. De nieuwe modus operandi van de VS zijn op afstand gestuurde interventies met behulp van speciale strijdkrachten en drones, en oorlog bij wijze van volmacht.

Beide strategische stappen schrijven het draaiboek van de VS in Oekraïne. Ten eerste heeft de oorlog de VS geholpen om hun bolwerk tegen Rusland te versterken door de uitbreiding en bewapening van de NAVO, waarvan het budget voor 2024 met 18% is gestegen. Het helpt dat Europa van de VS koopt. Het Stockholm International Peace Research Institute merkt op dat Europa zijn wapenimport tussen 2014-18 en 2019-23 bijna heeft verdubbeld. Ongeveer 55% hiervan is afkomstig uit de VS. 

Ten tweede hoopt de VS, door Rusland te verwikkelen in een slepende loopgravenoorlog, zoals die waarin de oorlog is ontaard, de militaire en economische capaciteiten van Rusland te degraderen. Natuurlijk, hoe langer de oorlog voortduurt en  hoe meer het Russische leger en de Russische economie worden gedegradeerd, hoe terughoudender de VS zullen worden om nog meer wapens te sturen. Wat nu al gebeurt, nadat de VS al voor ongeveer 111 miljard dollar aan wapens hebben gestuurd. Misschien geven ze er de voorkeur aan om een voorraad aan te leggen voor het geval er een conflict met China uitbreekt en dus om de kosten voor Oekraïne over te dragen aan Europa. Dit past in de agenda van de EU-wapenlobby, die krachtig lobbyt voor de militarisering van Europa.  Het EU-land dat hier het meest van profiteert is Frankrijk, wiens president onlangs opriep tot intensivering van het militaire conflict in Oekraïne, zelfs tot het punt dat hij wil dat de EU soldaten inzetten in de strijd. Hij wil waarschijnlijk ook vergelding omdat Rusland Frankrijk de afgelopen tijd uit veel van zijn voormalige Afrikaanse koloniën heeft verjaagd.

Het rekken van de oorlog en het vermijden van een te snelle diplomatieke oplossing kan daarom in het belang zijn van de VS - en van de wapenindustrie van de EU. Volgens sommige bronnen had de oorlog al vroeg beëindigd kunnen worden, maar werd een potentieel vredesakkoord  geblokkeerd. In plaats daarvan lijkt "wapens zijn de weg naar vrede" - de oplossing van de secretaris-generaal van de NAVO -de voorkeur te genieten.  De westerse media lijken "wapens zijn de weg naar vrede" te steunen - een onlangse wetenschappelijke publicatie wees uit dat de media bevooroordeeld zijn in hun berichtgeving over de oorzaken van de oorlog, op een manier die "niet-militaire oplossingen om het conflict op te lossen" heeft gemarginaliseerd.

Militarisering, noch verlenging van het conflict in Oekraïne, is in het belang van Europa. Als Oekraïne er niet in slaagt de overwinning te behalen, wat waarschijnlijk is, zoals Oekraïense en Amerikaanse topgeneraals hebben toegegeven, kan de oorlog zich blijven voortslepen en uiteindelijk het land, dat al met een demografische catastrofe wordt geconfronteerd, volledig vernietigen. En, het risico van een Russische aanval op een NAVO-land "is groter zolang het conflict in Oekraïne voortduurt". Bovendien "zou het extreem moeilijk zijn om een oorlog tussen Rusland en de NAVO onder de nucleaire drempel te houden, vooral gezien de verzwakte staat van het conventionele Russische leger."

Als Europa  in de val van Thucydides wordt meegesleurd, brengt dat niet alleen de vrede op langere termijn in de hele wereld in gevaar, maar vermindert dat ook de vooruitzichten op samenwerking tussen de VS, Europa en China - 's werelds grootste koolstofuitstoters - bij het tegengaan van klimaatverandering, aantoonbaar het belangrijkste collectieve actieprobleem waarmee de mensheid wordt geconfronteerd. 

Naast het risico op een langdurige oorlog, klimaatcrisis en nucleaire uitwisseling, kan de EU een nieuwe wereldwijde wapenwedloop aanwakkeren, als verwachte tegenreactie van de rest van de wereld. In een bipolaire wereld, zoals tijdens de Koude Oorlog, was het speltheoretische begrip van hoe een nucleaire oorlog te voorkomen, zoals beschreven door Thomas Schelling, vrij eenvoudig; maar in een gefragmenteerde, multipolaire omgeving die gekenmerkt wordt door een polycrisis, is een apocaplyptische uitkomst bijna gegarandeerd.