Witte hulpverleners en de zelfmoord van Tharukshan Selvam

Op zondag 8 januari stapt de 15-jarige Tharukshan Selvam uit het leven. Zijn familie plaatst drie dagen later een uitgebreid betoog om cyberpesten te stoppen en hulp te bieden aan kinderen “zonder dat ze er zelf om hoeven te vragen”. Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Jet Bussemaker, sprak in Jinek: “Als je iets merkt in je omgeving, kaart het aan, bespreek het. Kijk in ieder geval op geen enkele manier weg. […]” Toch is wegkijken en niet bespreken precies wat Nederland doet na de dood van Selvam.

In de oproep van de familie Selvam staat het duidelijk beschreven:“Hij kon niet langer omgaan met de raciale uitsluiting, uitbuiting, pesten en lastig vallen op social media accounts van zijn […] klasgenoten.” Ook de BBC benoemt letterlijk het “racial abuse” zoals omschreven door de familie. Toch ontbrak elk spoor van woorden als “racisme” of “discriminatie”, of zelfs de kleur bruin in de uitgebreide verslaggeving van Tharukshans dood in Nederlandse media. Een schril contrast met de berichtgeving over de 13-jarige Mees die in oktober 2016 in de media kwam omdat hij gepest werd vanwege zijn huidskleur. Mees werd expliciet een “blanke jongen op een zwarte school” genoemd, waarbij zijn moeder terecht geciteerd werd met “je wilt het woord niet graag gebruiken, maar het is discriminatie”. Ditzelfde gebeurde nu niet. De Telegraaf trekt het probleem breed tot o.a. Fleur Bloemen en Tim Ribberink die in voorgaande jaren in het nieuws kwamen vanwege zelfmoord door pesten. De Metro zag de noodzaak om een witte vrouw te laten vertellen over haar ervaring. In de neiging om pesten algemeen aan te kaarten, werd Tharukshan’s huidskleur en culturele achtergrond, geheel genegeerd.

“Ze begonnen met gooien van eten en het beledigen om zijn getinte huid en uiterlijk,” stelt zijn zus Saranya Selvam in het Algemeen Dagblad. Broer Vaishnavan Selvam vertelt aan de Volkskrant: “Op school praatten ze niet meer met hem, ze noemden hem koelie”. Koelie is een scheldwoord voor, zoals Wikipedia het stelt, “koloniale ongeschoolde contractarbeiders uit de tijd na de slavernij”. De negatieve lading wordt geassocieerd met “mensonwaardig” en “zwaar, vernederend werk”. Tharukshan Selvam kwam zes jaar geleden naar Nederland uit Sri Lanka, dat van 1640 tot 1796 officieel een Nederlandse kolonie was, hoewel het niet dezelfde geschiedenis van contractarbeiders kent als bijvoorbeeld Indonesië of Suriname. De historische onjuistheid ten spijt, het is evident dat Tharukshan in het overwegend witte Limburgse Heerlen, in de ogen van zijn pesters minder waard was vanwege zijn huidskleur.

“In haar kern is pesten een vorm van sociale macht,” stellen Vaillancourt, Hymel & McDougall (2003) in ‘Bullying is Power: implications for school-based interventions strategies’. Het vereist de bescherming van iemands eigen status door misbruik te maken van een ander z’n sociale kwetsbaarheid. Dit is niet toevallig ook de kern van racisme. De witte superioriteit, de macht van de witte meerderheid, verkondigen ten nadele van andere rassen, in de minderheid. De onderzoekers beargumenteren dat voorkomen en reduceren van pesten op school een begrip van de sociale dynamiek vereist die het ondersteunt. In dit specifieke geval zou dat betekenen: de sociale dynamiek begrijpen van een bruine Sri Lankaanse jongen in een witte Limburgse omgeving. “De school, zorginstellingen, professionele hulp en begeleiding, waar waren jullie?” schrijft Saranya Selvam. Waren de naar alle waarschijnlijkheid overwegend witte politieagenten, leraren en doktoren op de hoogte van de risicofactor van en sociale dynamiek omtrent Tharukshan Selvam als niet-westerse allochtone 15-jarige?

In het boek ‘Suicidepreventie in de praktijk’ (Kerkhof & Luyn, 2008) wordt geconcludeerd dat “onder groepen allochtonen suïcidaal gedrag meer voorkomt”. Specifieker, het CBS stelt in 2007 dat het “suïcidecijfer onder niet-westerse allochtone mannen al op jongvolwassen leeftijd zijn hoogste waarde bereikt”.

Instanties waren op de hoogte van Selvams eerste zelfmoordpoging in december. Ook hier moeten we kijken naar hoe de factor ‘huidskleur’ meespeelt. Kunnen witte hulpverleners überhaupt de signalen en ernst van racisme herkennen? In het Facebook bericht geeft de familie een voorbeeld van de anonieme berichten die Tharukshan ontving. “Tharukshan sterf, je hoort niet te leven. We willen je niet. Spring voor een trein, pleeg zelfmoord.” Snappen witte mensen dat “we willen je niet” in deze context een racistische uiting is tegen Tharukshans bruine huid en Sri Lankaanse achtergrond op het witte Nederlandse Grotiuscollege? Kerkhof & Luyn geven hier antwoord op: “Allang is bekend dat veel hulpverlening mislukt, omdat men geen rekening houdt met de context […] de begeleiding verloopt meestal volgens bepaalde regels en richtlijnen, terwijl deze kwetsbare jongeren zorg op maat nodig hebben.”

Zorg op maat zou in dit specifieke geval racisme en discriminatie op kleur moeten bevatten. Het was zijn huidskleur waardoor hij werd buitengesloten door zijn leeftijdsgenoten. Als we de wensen van de familie Selvam respecteren en de individuele verantwoordelijke kinderen een les willen leren over hun racistische uitingen, dan moeten we kijken naar de maatschappelijke stromingen die Limburgse witte pubers racisme aanleren. Zoals emeritus hoogleraar Gloria Wekker beargumenteert: witte onschuld bestaat niet. Witte superioriteitsgevoel speelde hier een rol. Racisme speelde hier een rol. Wellicht speelde zijn huidskleur en culturele achtergrond een rol in waarom de hulpverlening nalatig was. In ieder geval was het precies zijn huidskleur en het achterliggende racisme dat vervolgens door Nederland niet benoemd werd. Daardoor werd zijn unieke ervaring, zijn traumatische leed dat hem tot zelfmoord dreef, en de ervaring van honderden mensen van kleur zoals hij, uitgewist. Wéér buitengesloten.

Ieder jaar plegen er rond de vijftig tieners zelfmoord. Nu is Tharukshan Selvam daar één van. Hij is daarbij het zoveelste slachtoffer van een systeem van pesten op scholen, cyberpesten en tekort schietende hulpverlening dat bestreden moet worden. Als we ervoor willen zorgen dat we kinderen hulp bieden zonder dat ze er zelf naar hoeven te vragen moeten we kijken naar alle factoren die leiden tot zelfmoord, inclusief racisme en discriminatie op basis van huidskleur. We moeten erkennen dat elke kwetsbare jongere zorg op maat nodig heeft. Bij het zorgen voor kinderen van kleur is bewustwording en herkenning van racisme noodzakelijk. Xandra Koster, die trainingen geeft over zelfmoordpreventie, moedigt aan: “écht vragen als het met iemand niet goed gaat. Direct. Denk je wel eens aan zelfmoord? En doorvragen op gevoel. Als je denkt aan zelfmoord, dan moet je wel heel wanhopig zijn. Klopt dat? Verminderen van het geheim. Gehoord worden.” Tharukshan Selvam gaf aan dat hij gepest werd vanwege zijn kleur en deze week bewijst Nederland dát niet eens te horen. Hoe gaan we dan ooit het probleem bestrijden?

“Mijn droom was vloggen op YouTube en zingen en een fijn leven hebben met mijn familie. Ik schrijf dit in het Engels omdat […] iedereen mag weten over mij,” schreef Tharukshan in een van zijn afscheidsbrieven. Ik kende je niet, Tharukshan Selvam, maar je was een mooie bruine Sri Lankaanse jongen. Rust in vrede.