Winnen en verliezen, de verkiezingswinst van de AKP in Turkije

Verkiezingen in Turkije, de Turken zouden het weten. Luidsprekers op daken van immense voertuigen met de smoelwerken van kandidaten, spuwden partijliederen uit, waardoor het een heksenketel van jewelste werd in de sowieso al rumoerige Turkse steden. Alleen de drie grootste partijen gebruiken dergelijke mobiele propaganda. De anderen doen niet aan dit soort overdreven gedoe. Kunnen het waarschijnlijk ook niet betalen, want het moet een lieve duit kosten om al die bussen rond te laten rijden. Je vraagt je af hoeveel Turken onder de armoedegrens geholpen zouden zijn met het totale bedrag dat daarmee gemoeid was.

Gek genoeg stond geen columnist daar bij stil. Die schreven vooral over de schandalen en het onvermijdelijke moddergooien. Op dat gebied viel er zeker veel te beleven. Zo was er het videoschandaal waar de ultranationalistische Nationale Actiepartij (MHP) – die ooit de fascistische Grijze Wolven voortbracht – door geteisterd werd.

Op Internet verschenen video-opnamen waarop prominente MHP-politici met aantrekkelijke deernen in de weer waren. MHP-leider Devlet Bahceli reageerde als door een wesp gestoken: dit kon alleen het werk zijn van politieke tegenstanders. Bahceli wees de beschuldigende vinger naar “de andere kant van de oceaan”. Meer hoefde niet gezegd te worden, want iedere Turk begrijpt dat hij daarmee de sekteleider Fethullah Gülen bedoelde.

Gülen verblijft sinds het einde van de jaren negentig met steun van een aantal CIA-coryfeeën in de VS en heeft zich sindsdien gemanifesteerd als een zeer invloedrijke steunpilaar van de regerende Gerechtigheids en Ontwikkelingspartij (AKP). Of Gülen werkelijk achter de problemen van de MHP zat, is onduidelijk. Er waren ook geruchten dat een militante fractie binnen de MHP Bahceli via het videoschandaal tot vertrek wilde dwingen. 

Bahceli sloeg in de laatste week voor de verkiezingen terug door Premier Erdogan te beschuldigen van afspraken met Abdullah Öcalan, de tot levenslang veroordeelde leider van de Koerdische PKK. “Niets van waar”, zei Erdogan en verklaarde dat Öcalan was opgeknoopt als hij destijds had geregeerd. “Waarom heb je dat dan niet gedaan in de negen jaar dat je aan de macht bent?”, reageerde Bahceli uiteindelijk. En zo werd de bereidheid tot het ophangen van Öcalan uiteindelijk een punt in de toch al grimmige verkiezingsretoriek. Weinig verheffend. Overigens was er een partij die de herinvoering van de doodstraf als belangrijkste inzet bij de verkiezingen koos. Dat was de Grote Eenheidspartij (BBP), een club die zich in 1993 van de MHP afsplitste. Gelukkig zou de BBP geen rol van betekenis spelen bij de verkiezingen. 

Wederom winst voor de AKP 

Dan breekt de dag aan waar de Turken al die maanden op gewacht hebben. Een grote verrassing was dat de stemmers deze keer geen blauwe stip op hun vinger kregen, wat bij vorige verkiezingen gebruikelijk was om fraude uit te sluiten. Kennelijk bestaat er nu wel voldoende vertrouwen in de administratie bij verkiezingen. Neemt niet weg dat er altijd weer geruchten zijn over verkiezingsfraude. Die werden in de hand gewerkt door het verloop van het referendum verleden jaar over een aanpassing van de grondwet. Politieagenten zouden toen misbruik hebben gemaakt van hun recht om bij een ander stembureau te stemmen dan in de wijk waar ze wonen. Velen zouden zo tientallen keren “ja” hebben gestemd en het gerucht deed de ronde dat zoiets ook bij de verkiezingen zou gebeuren. Koren op de molen van de tegenstanders van Fethullah Gülen, waarvan iedereen weet dat hij veel volgelingen binnen de politie heeft.

De uitslag was geen verrassing. Je kon op je klompen (voor zover die er zijn in Turkije) aanvoelen dat de AKP met overmacht ging winnen, waardoor nogmaals zonder coalitie geregeerd kon worden. Met meer dan vijftig procent kreeg de AKP meer stemmen dan ooit tevoren.

Toch was het even spannend. Grote vraag was of er tweederde van het parlement veroverd zou worden. In dat geval had een “supermeerderheid” ontstaan, waardoor de AKP een nieuwe grondwet in elkaar had kunnen sleutelen, waar de andere partijen geen enkele invloed op hadden. Dat maakte het videoschandaal rond de MHP extra saillant. Want als de MHP er niet in geslaagd was de kiesdrempel van tien procent te halen, waren de stemmen op die partij naar de AKP gegaan. En dan had Erdogan wel degelijk een supermeerderheid gekregen.

De premier rekende zich in de aanloop van de verkiezingen al rijk, maar de vlieger ging niet op, want volgens de voorlopige uitslag heeft de MHP dertien procent van de stemmen. Meer zelfs dan de elf procent in de peilingen van een paar weken geleden  Als gevolg werd de AKP  weliswaar de winnaar, maar in een zeker opzicht toch ook de verliezer. Het scheelde een haartje, want vier zetels meer en de AKP had echt de volledige macht in handen gekregen.

De MHP bleef gespaard omdat stemmers die het anders niet in het hoofd hadden gehaald om op die partij te stemmen, dat nu wel deden. Alleen maar om een supermeerderheid van de AKP te voorkomen. Onder hen bevinden zich velen die normaliter op de gematigd linkse Republikeinse Volkspartij (CHP) van Kemal Kilicdaroglu hadden gestemd. Zonder de vrees dat de MHP de kiesdrempel niet zou halen, had de winst van de ooit door Atatürk himself opgerichte CHP waarschijnlijk dan ook nog iets ruimer uitgevallen dan de extra vijf procent waar de partij nu op bleef steken. 

Kokende kikker 

De seculiere achterban van de CHP zag de bui al hangen bij een supermeerderheid voor de AKP. Daar leeft het schrikbeeld van een verbod op bikini’s op de Turkse stranden, een fles raki van meer dan honderd lira, gescheiden parken voor mannen en vrouwen en meer van dat soort ongein. Of het daar werkelijk van was gekomen, is echter zeer de vraag. Het lijdt weinig twijfel dat de meest fanatieke AKP-aanhangers in het geniep van dat soort zaken dromen. En ook de grote roerganger Fethullah Gülen zal dat zien zitten als je diep in zijn hart kijkt.

Daar staat tegenover dat Turkije tegen heel wat haren in zou strijken wanneer het onvoorwaardelijk op weg zou gaan naar de status van een tweede Iran. Buitenlandse investeerders zouden zich dan bijvoorbeeld nog wel eens achter het oor kunnen krabben. En het is juist door hen dat de Turkse economie onder de AKP een van de snelst groeiende economieën op de aardkloot is geworden. Verder zal de rigoureuze invoering van aan de islam gerelateerde wetten de toetreding van Turkije tot de EU niet bespoedigen. En een meerderheid onder de AKP-stemmers schijnt daar nog altijd aan te hechten.

Toch blijft de vraag hoe Turkije er na nog eens tien jaar AKP-bestuur uit zal zien. Het is de afgelopen negen jaar weliswaar niet zo’n vaart gelopen als de seculieren vreesden, maar de AKP heeft duidelijk voor een proces van geleidelijkheid gekozen, waarbij langs slinkse weg stapje voor stapje islamitische stokpaardjes worden uitgewerkt. Merk je de laatste tijd al, want een fles raki is nu toch al een behoorlijk stukkie duurder dan vroeger. En waar jongeren tijdens feestelijke gelegenheden op nationale feestdagen nog in korte broekjes waren gehuld, is er tegenwoordig een stuk minder bloot vel zichtbaar. Verder worden in toenemende mate boeken verboden, vaak vanwege hun erotische inhoud. Kortom, de metafoor van de boiling frog zou zich in Turkije wel eens kunnen openbaren.

Vooralsnog is een andere vrees echter meer aan de orde, want de verkiezingsuitslag zou heel goed door de AKP geïnterpreteerd kunnen worden als een goedkeuring aan de antidemocratische tendensen van de laatste tijd. Want alle schone woorden over democratisering ten spijt, lijkt de AKP niet veel kaas gegeten te hebben van democratie en vrijheid van meningsuiting. Het recordaantal journalisten in Turkse gevangenissen en de processen tegen critici, zijn tekenen aan de wand dat de AKP wat dat betreft niet snel het boetekleed aan zal trekken. Integendeel, alles wijst er op dat Turkije onder de AKP meer en meer een autocratie gaat worden. 

Mavi Marmara 2 

Tijdens zijn eerste toespraak na de verkiezingen liet Erdogan weten dat de uitslag goed nieuws is voor de bevolking van Gaza. Daarmee doelde hij wellicht op de Freedom Flotilla, die later deze maand wederom een poging zal ondernemen om de kust van Gaza te bereiken. Verleden jaar liep dat totaal uit de hand, toen acht Turken door Israëlische machinegeweren werden neer gemaaid op het Turkse passagiersschip Mavi Marmara.

Erdogan zal de verkiezingswinst zeker als een aanmoediging herkennen om door te gaan met zijn verbale aanvallen op Israël. Zijn beweegredenen blijven dubieus. Bekommert hij zich werkelijk om het lot van de Palestijnen, of meent hij zo zijn populariteit te vergroten in de islamitische wereld? Dat de AKP niet te porren is voor een economische boycot die Israël echt pijn zou doen, wijst in die richting. Sterker, onder de AKP is de handel over en weer tussen Turkije en Israël alleen maar toegenomen. Turkije koopt nog altijd veel wapens van Israël en het is een merkwaardige gedachte dat de soldaten die op de Mavi Marmara Turken doodschoten, uniformen dragen waarvan de stof in Turkije wordt geproduceerd. 

Het rumoer rond de verkiezingen zou wel eens snel naar het verleden verwezen kunnen worden door Freedom Flotilla II. Zoals er nog meer tekenen zijn dat de verkiezingen snel vergeten zullen worden. Zo heeft het er alle schijn van dat PKK-leider Abdullah Öcalan binnenkort opdracht zal geven om de wapenen weer eens uit het vet te halen. Daarmee zal de internationale aandacht hoe dan ook op Turkije gevestigd blijven.