Het Wilhelmus hoort in de geestelijke bagage van elke Nederlander

Sybrand Buma wil dat kinderen op school stáánde het Wilhemus leren zingen en niet zittend. Het is goed dat hij daar op wijst want nu  schieten lessen over ons volkslied op teveel scholen er, om het zachtjes te zeggen, enigszins bij in. Dat is jammer want het is uniek in de wereld. De meeste volkeren bezingen in gezwollen termen de vrijheid, de onafhankelijkheid en/of de pracht van hun vaderland. Zo klinkt in Brazilië bij tal van gelegenheden het ‘ Van de stille oevers van de Ypiranga ‘  en in Indonesië zingen ze het ‘ Groot Indonesië ‘.

Alles verloren Hoe anders is het Wilhelmus. Hier is een man aan het woord die alles verloren heeft en nu verantwoording probeert af te leggen aan zijn medestanders. Toch steekt hij ze nog een hart onder de riem. De tekst werd in 1568 geschreven op een bekend lied met een wat trieste melodie.  De auteur kan Marnix van Sint Aldegonde zijn geweest, Willem van Oranjes belangrijkste spindoctor, maar dat is allesbehalve zeker. Hij had geen fijne boodschap. Willems pogingen om de hertog van Alva met militaire middelen uit de Nederlanden te verdrijven waren na een aanvankelijk succesje bij Heiligerlee op een verschrikkelijke manier mislukt. Zijn legers waren verslagen. Zijn broer Adolf lag dood op het slagveld. Willem van Oranje bleef niets anders over dan zich terugtrekken op het voorvaderlijk slot in Duitsland, buiten het bereik van Alva en zijn soldaten. Zijn project – respect voor de oude rechten en vrijheden in de Nederlanden en een grote mate van godsdienstvrijheid – leek  definitief mislukt. Maar waar leven is, is hoop.

Vijftien coupletten Er waren veel woorden voor nodig om dat allemaal uit te leggen. Met een paar oneliners ging het niet. Daarom telt het Wilhelmus vijftien coupletten. De eerste letters van elk couplet vormen bij elkaar de naam Willem van Nassov. Toen de VVD-politicus Henk Vonhoff (1931-2010) nog gewoon geschiedenisleraar was in Amsterdam-West, placht hij weerspannige leerlingen bij wijze van straf het hele Wilhelmus uit hun hoofd te laten leren. Ze moesten het dan de volgende dag na schooltijd bij hem komen opzeggen.

Het Wilhelmus is sinds 1932 het officiële volkslied van Nederland. Dat was een goede keus. Het lied benoemt een paar centrale waarden van ons land – tolerantie, respect – maar in termen die passen bij de politiek van de zestiende eeuw. Daar kan niemand zich een buil aan vallen. Een volkslied moet geen controverses oproepen. Anders splijt het de burgers. Het hoort burgers ondanks hun levensstijl of opvattingen te verenigen. Het staat aan het begin van een ontwikkeling die uiteindelijk heeft geleid tot artikel 1 van de Nederlandse Grondwet.

Alle scholieren in Nederland horen dan ook kennis te nemen van het Wilhelmus. Mét de context: verantwoording afleggen na een nederlaag en toch je kop in de wind gooien. Tegelijkertijd is het natuurlijk onzin om een lied met zo’n inhoud en zo’n bijzondere inhoud  stáánde te leren. Dat doen ze maar in Rusland met hun volkslied. Wij zijn anders en wij hebben een ander verhaal. We staan wel op om het Wilhelmus te zingen maar alleen bij plechtigheden of als er een voetbalwedstrijd begint.

Zondagochtend suggereerde prinses Laurentien om voortaan na het Wilhelmus ook het Europese volkslied aan te heffen (kent U wel, het, de Ode an der Freude van Beethoven met zijn Alle Menschen werden Brüder. Dat was helemaal geen slecht idee.

Het Wilhelmus hoort juist om zijn inhoud en zijn context thuis in de geestelijke bagage van elke Nederlander. Maar het stáánde leren in de klas, dan heb je toch iets niet begrepen.