Wilders speelt Hamlet, Nederland betaalt de prijs

“Something is rotten in the state of Denmark.” Wat Shakespeare schreef over Denemarken, geldt vandaag voor Den Haag. Terwijl Nederland zich opmaakt voor de eerste NAVO-top ooit op eigen bodem, laat PVV-leider Wilders het kabinet vallen. Niet over oorlog of vrede, maar over het asielbeleid. Niet in stilte, maar met theatrale gebaren. Alsof het toneel belangrijker is dan het script.

Premier Dick Schoof, op dinsdag 2 juli 2024 op Paleis Huis ten Bosch beëdigd, moet nu als demissionair regeringsleider optreden op het wereldtoneel. Zijn rol is nauwelijks begonnen, maar het decor stort in. Schoof voert straks de NAVO-top aan als een Hamlet zonder hof, een leider zonder echte mandaat, in een toren die uiteenvalt.

De NAVO-top op 24 en 25 juni in het World Forum in Den Haag had een kroonjuweel kunnen zijn. Regeringsleiders uit 32 landen verzamelen zich op Nederlands grondgebied in een tijd van geopolitieke onrust, een oorlog aan de oostgrens en in het Midden-Oosten en Amerikaanse onbetrouwbaarheid. Nederland had kunnen schitteren als stabiele speler, als bindende kracht tussen alle partners. Maar de boodschap die Den Haag nu uitstraalt is even pijnlijk als duidelijk: wij zijn verdeeld, verzwakt en intern verstrikt geraakt in een politieke tragedie van eigen makelij.

Wilders’ beslissing om de stekker uit de coalitie te trekken over asielbeleid is formeel legitiem. De partijleider was ontevreden over de in zijn ogen te trage besluitvorming en kwam met een tienpuntenplan. Hij wilde de grenzen sluiten voor asielzoekers, het leger kunnen inzetten, maximaal twee weken opvang en geen nieuwe azc’s meer. Mensen die met succes asiel hebben aangevraagd moesten na veertien weken uit de opvang vertrekken. De verhuizingen van zieke asielkinderen zorgen ervoor dat artsen deze kinderen uit het oog verliezen. Dat kostte recent nog een Afghaans meisje in de Nederlandse opvang haar leven. Of ze liever in de klauwen van de Taliban was gebleven, kan ze niet meer navertellen.

Behalve de asielnoodmaatregelenwet moesten het wetsvoorstel over herinvoering van het tweestatusstelsel en de intrekking van de spreidingswet nog door het parlement worden behandeld. In de Turkse media werd ook melding gemaakt van Wilders’ plannen om burgers met een dubbel paspoort die misdaden hebben gepleegd te deporteren. Wilders eiste dat het kabinet zijn plannen binnen een paar weken regelt.

De timing van zijn besluit is feitelijk destructief. Terwijl NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte aandringt op structurele verhogingen van de defensiebegroting, dertig miljard euro voor Nederland, keert Wilders zich af. Hij kiest voor partijpolitieke profilering boven geopolitieke verantwoordelijkheid. Zijn daad lijkt op die van Hamlet. Twijfel zaaien, chaos omarmen en uiteindelijk het koninkrijk mee de afgrond in sleuren.

Premier Schoof staat nu voor een moeilijke opgave. Als leider van een demissionair kabinet mag hij geen ingrijpende besluiten nemen. Toch wordt van hem verwacht dat hij Nederland presenteert als een betrouwbare bondgenoot. Maar hoe overtuig je je partners dat je er staat als rots in de branding?

Dat hangt van de Tweede Kamer af. De PVV noemde in 2012 Turkije Islamitisch Trojaans Paard in de NAVO. In het partijprogramma van de van de vorige verkiezingen staat: Turkije uit de NAVO. Wilders is tegen de militaire steun aan Oekraïne. Sinds de Russische inval in 2022 steunt Nederland Oekraïne financieel en militair in zijn strijd tegen annexatieoorlog van de Russische president Vladimir Poetin. Zijn inmiddels afgetreden Asiel-minister Marjolein Faber zei eerder dat Volodymyr Zelensky niet democratisch verkozen is. In oorlogstijd blijven de presidenten zitten door de noodtoestand. Faber nam haar woorden terug, de Tweede Kamer hekelde haar ‘Kremlin-propaganda’. De PVV kan nu ongebonden tegen het NAVO-voorstel van Rutte stemmen.

Oekraïne verwierp maandag in Istanbul de vredesvoorwaarden in het langverwachte Russische vredesmemorandum. Poetin wil de erkenning van vijf Oekraïense regio's waaronder de Krim als Russisch grondgebied, het Oekraïense leger ontmantelen, een verbod op een Oekraïens NAVO-lidmaatschap en nieuwe verkiezingen in Oekraïne. Amerika en de Europese Unie stellen corruptiebestrijding als een belangrijke voorwaarde voor een lidmaatschap bij de NAVO. Vorig jaar april schreef het AD dat Zelensky de topman van de afdeling cyberveiligheid ontsloeg, kort nadat diens vrouw een extreem duur appartement had aangeschaft in een luxe wijk van Kyiv. En een jaar eerder geleden de voorzitter van het hoogste gerechtshof van Oekraïne is gearresteerd toen hij op heterdaad werd betrapt met 2,4 miljoen euro aan steekpenningen. Zelensky is uitgenodigd voor de NAVO-top, het is nog onbekend welke onderdelen hij aanwezig zal zijn.

Als er de meerderheid van de Kamer meegaat voor het verhogen van de defensie-uitgaven tot 2032 van de huidige 2 procent van het bruto binnenlands product per jaar tot 5 procent, kan ook een demissionair kabinet in theorie zo’n besluit nemen. Met deze beslissing wordt een voorschot genomen op een nieuw kabinet. 

Op de val van het kabinet komt de mogelijke afwezigheid van de Amerikaanse president Donald Trump bij. Hij heeft bezwaar tegen de komst van Zelensky. Mocht Trump wegblijven, dan bevestigt hij een terugtrekkend Amerika en een wankelende NAVO. Juist in dat vacuüm moeten Europese landen leiderschap tonen. Maar Nederland heeft zichzelf buitenspel gezet, op eigen terrein bij een top die het zelf organiseert.

Het is tragisch, bijna letterlijk. Nederland had de kans om meer te zijn dan een trouwe volger, een bruggenbouwer en een geloofwaardige schakel in het bondgenootschap. De NAVO-top wordt nu een decor waarin Nederland zijn politieke falen tentoonstelt.

Wilders heeft zichzelf de rol van Hamlet toebedeeld. Hij toont twijfel en strijdt met schimmen, maar zadelt Nederland op met chaos. De prijs daarvan is niet alleen hoog voor het bondgenootschap. Het vertrouwen in Nederland als volwassen speler op het wereldtoneel heeft hij uit handen gegeven. De wereld kijkt toe hoe het huisgezelschap in zijn hemd staat op de NAVO-top. Dat is een tragedie in vijf bedrijven.