Wierd Duk en de herrijzenis van het christelijk extremisme

De bijeenkomst ‘Geloof, moed en cultuurkritiek’ op 28 november 2025 bij Driestar Educatief in Gouda werd gepresenteerd als een moment van bezinning, om stil te staan bij wat wij zouden kunnen leren van de vermoorde Charlie Kirk. Maar zodra je kijkt wie er spreken, valt er meteen iets op.

Onder leiding van De Leskamer riepen opiniemaker Wierd Duk, christelijk influencer Chris Verhagen, PKN-predikant Pieter de Vries en Jaco Kleynhans van de Afrikaner-beweging Solidariteit op tot een ‘offensief christendom’ en een ‘nieuwe conservatieve zuil’ met eigen media en instituties. Chris Verhagen plaatste de avond in het teken van de moordaanslag op Charlie Kirk. In een video klonk Kirks wens: “Ik wil herinnerd worden om mijn moed voor mijn geloof.” Volgens Verhagen is die moed geen luxe, maar een opdracht: Christus heeft “alle macht in hemel en op aarde” en zendt de kerk een geestelijke strijd in, niet met wapens, maar met “het zwaard van Gods Woord.”

Kleynhans is erbij om ‘context te geven’ over Zuid-Afrika, wat op z’n zachtst gezegd een opvallende keuze is. Op papier is de Afrikaner-beweging Solidariteit een vakbond die Afrikaner ‘zelfredzaamheid’ wil stimuleren. Het klinkt zo bijna als een anarcho-socialistisch walhalla, waar het syndicalisme diep geworteld is. Maar het zou niet de eerste keer zijn dat etnonationalisten linkse tactieken overnemen om juist méér ongelijkheid te creëren. Precies daarom lijkt Kleynhans ook in Nederland te zijn: om het idee van etnonationalisme te promoten.

‘Autonome nationalisten’ in Nederland, Vlaanderen en Duitsland en ‘nationaal-anarchisten’ in Australië probeerden op deze manier ook een ‘alternatieve overheid’ te creëren. Orania werd ook door Jaco Kleynhans als voorbeeld genoemd van hoe ze met hun eigen alternatieve overheid ‘een stad hebben opgebouwd’. Orania is opgericht in 1991, vlak vóór het einde van de apartheid, en hoewel het apartheidssysteem juridisch werd afgeschaft, bleef er in Orania een sociaal en institutioneel gesegregeerde praktijk bestaan. Zwarte mensen mogen Orania ook niet betreden. Eigenlijk is het een mini-etnostaat.

Volgens het AD trok Duk ook een vergelijking met witte Afrikaners in Zuid-Afrika, die ‘de macht zijn kwijtgeraakt in hun land na de apartheid’: “In zekere zin is dat een voorbode van waar wij voor komen te staan.” Daarmee suggereert Duk dat er ‘witte genocide’ zou plaatsvinden, terwijl de rechter juist heeft vastgesteld dat er in Zuid-Afrika géén witte genocide is. Niemand ontkent dat boeren daar regelmatig met geweld te maken krijgen, maar dat lijkt eerder samen te hangen met criminaliteit dan met expliciet racistische motieven.

Wat deze bewegingen bindt, is niet alleen hun fixatie op identiteit en zelforganisatie, maar hun morele legitimatie. Steeds vaker wordt die gezocht in wat zij de joods-christelijke beschaving noemen. Dat begrip functioneert niet als theologische notie, maar als geopolitiek kompas: het joods-christelijke Westen tegenover de Derde Wereld, vaak ook islamitisch voorgesteld. In dat wereldbeeld geldt Israël niet primair als staat, maar als bewijs: een moedige ‘democratische David’, die zich beschermt tegen Goliath, waar uithongering en genocide verandert in ‘zelfverdediging’.

Eerder heb ik geschreven over hoe rechtsextremisten prima pro-Israël kunnen zijn. Figuren als Steve Bannon en Richard Spencer laten zien dat pro-Israël niet hetzelfde is als pro-Joods. Bannon geldt als fervent Israël-aanhanger, terwijl zijn ex-vrouw verklaarde dat hij antisemitische opmerkingen maakte over scholen met “te veel Joden”. Spencer ging nog verder en noemde Israël expliciet een model-etnostaat, waar blanken een voorbeeld aan zouden moeten nemen.

Ook voordat Thierry Baudet werd betrapt op antisemitisme, had hij het over de ‘bloeiende etnostaat Israël’. Daarom is zijn beruchte ontmoeting met Jared Taylor ook logisch, aangezien hij Joden ziet als wit, mits ze uit Europa komen. Israël fungeert hier niet als veilige haven voor Joden, maar als bewijsstuk voor etnonationalisme elders.

Zo ging Jonathan Greenblatt van ADL (Anti-Defamation League) compleet nat in een interview met het extreemrechtse platform Visegrad24, want als ‘Joden een etnostaat mogen, waarom mogen wij blanke christenen niet een?’ Als jij Joden eerst een etnostaat gunt, lijk jij geen nazi meer, als jij er ook om eentje jammert. Terwijl dat juist tekstboek-antisemitisme is, want als Greenblatt zegt: 'Nee, wil ik niet hebben.' Dan wordt hij de ‘Internationale Jood met alle touwtjes in handen’.

In Charlie Kirk vloeit dit alles samen tot één politiek project: het christelijk geloof en een cultuurstrijd waarin het Westen – waar Israël in deze context ook onder valt – beschermd moet worden tegen de rest. Charlie Kirk sprak expliciet over ‘the Great Replacement strategy’, ook wel bekend als omvolking. De verwijzing naar Charlie Kirk is daarbij geen toeval, maar een knooppunt. Dat dit alles wordt uitgesproken onder het dak van een onderwijsinstelling, verpakt als geloofsmoed, maakt het juist gevaarlijker, omdat geloof wordt vermengd met cultuur en kleur.

Met de kennis van nu had ik een christelijk-nationalistische jeugd. Ik groeide op met een theologische uitleg die achteraf vooral witte superioriteit legitimeerde. We weten dat Noach drie zonen had: Sem, Jafeth en Cham. In de interpretatie die ik meekreeg vanuit mijn opvoeding, werden Sem (voorouder van de Israëlieten) en Jafeth (die werd gekoppeld aan Europa) gezegend en Cham (stamvader van Afrika) niet. Zijn zoon Kanaän werd zelfs vervloekt, waardoor zijn nakomelingen later volledig werden uitgeroeid.

Die vervloeking werd gebaseerd op een stukje waarin Noach, nadat hij dronken en naakt werd aangetroffen door Cham, zijn kleinzoon Kanaän vervloekte (de zoon van Cham). Kolonisten waren blijkbaar net zo dronken als Noach zelf, want eeuwen later werd dat detail uitvergroot tot een morele en raciale hiërarchie.

De zogenoemde ‘vloek’, of het vermeende gebrek aan zegening van Cham, moest verklaren waarom ‘het zo slecht gaat in Afrika’ en kolonialisme ‘zo slecht nog niet was’. Mijn vader had de neiging om te benadrukken dat het in Afrika veel slechter eraan toe ging, ‘toen wij waren vertrokken’. Hij is net zoals Wierd Duk historicus, dus we kunnen hem niet onder onwetend scharen, helaas. Eerst een continent leegroven is wellicht een vervelend detail, dat de hele ideologie onderuit haalt. Wat belangrijk is om op te merken: huidskleur komt in de bijbeltekst zelf nergens voor.

Zo groeide ik op met het concept dat een theocratie iets goeds was, mits het maar een christelijke is. Misschien is door mijn eigen verhaal ook duidelijk hoe Duk en Kleynhans aanknopingspunten vinden. Genoeg christenen zijn hartstikke seculier. Wel kan dit aanslaan bij christenen die al christelijk-nationalistisch gedachtegoed hebben — mogelijk zelfs met een koloniaal raamwerk eraan. Daarom vind ik – als iemand die haar ideeën behoorlijk heeft bijgesteld – het enorm alarmerend dat dit op een school plaatsvindt als ‘intern christelijk debat’.

Niet omdat geloof per definitie gevaarlijk is en daarom weg zou moeten, maar omdat geschiedenis laat zien dat mensen met een superioriteitswaan geloof inzetten om gruweldaden te vergoelijken. We moeten hier geen onderscheid maken tussen de Taliban of christelijk nationalisme dat Zuid-Afrika na wil doen: wie dit afdoet als een ‘intern geloofsgesprek’, negeert dat hier niet over God wordt gesproken, maar over macht.