Wie wijs is luistert niet naar de oorlogsretoriek over Oekraïne

Veel Haagse politici proberen het publiek te paaien met eindeloze verhalen over het fragiele herstel van de economie dat wij met zijn allen vast moeten houden. Ondertussen pakken zich om maar eens een originele metafoor te gebruiken donkere wolken zich samen aan de horizon. De Griekse premier Tsipras blijft volhouden dat hij niet kan en zal betalen. Het voorbeeld van V&D laat zien hoe groot de feitelijke macht van de debiteur dan is. En in het oosten bij onze nieuwe bondgenoten in de Oekraïne dreigt een tomeloze escalatie.

Woensdag vindt er topoverleg plaats tussen Merkel, Hollande en Poetin om de lont uit dát kruitvat te trekken. De Oekraïense burgertwisten moeten gestopt worden voordat op zijn best de Koude Oorlog herleeft en op zijn slechtst een groot conflict uitbreekt tussen Rusland en de Europese Unie.

Armpje drukken Zullen die onderhandelingen iets opleveren? De tot nog toe gesloten wapenstilstanden waren het papier niet waard waarop ze werden neergeschreven. En Poetin blijft de separatisten in het oosten van Oekraïne op allerlei manieren ondersteunen. Europa steunt de regering in Kiev. Zo wordt een regionaal conflict onderdeel van een mondiaal machtsspel, een soort armpje drukken tussen de Europese Unie en Rusland.

Er zal vast wel een of ander compromis van kraakporselein uit de onderhandelingen van woensdag komen maar dat zal dan gebaseerd zijn op geopolitieke overwegingen en niet op de belangen of wensen van de plaatselijke bevolking. Die zijn wel de schaamlap om te bedekken wat een prestigeslag is tussen giganten.

Jij en ik kunnen daar weinig tegen doen. We zijn machteloos. We kunnen er hoogstens wat van vinden om dat in de kroeg en op het internet – in veel opzichten hetzelfde – te ventileren. Hoe kunnen wij als burger de prestaties van onze leiders op een zinnige manier recenseren? Het enige geldige criterium is de volkswil. In hoeverre valt het geboekte resultaat samen met wat de direct betrokken, de inwoners van Oekraïne wensen?

Controversieel land Om die vraag te beantwoorden moeten wij allereerst vaststellen dat Oekraïne om zo te zeggen een controversieel land is waarin miljoenen burgers zich niet thuis voelen. Dat heeft met recente geschiedenis te maken. De huidige staat is een combinatie van de voormalige Sovjetrepubliek Oekraïne en een enorm gebied dat Stalin na de Tweede Wereldoorlog annexeerde. Iedereen kent het verhaal van Chroetsjov, Stalins opvolger en zelf Oekraïner, die in een dronken bui de Krim aan de kameraden in Kiev cadeau deed. In de praktijk betekende dat niets want de regeringen van de Sovjetrepublieken waren willoze uitvoerders van het beleid dat deze als secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet Unie aan heel zijn enorme imperium oplegde.

De naam Oekraïne betekent grensland. Dat zegt op zich al genoeg. Met heel veel goede wil zou je het oude rijk rond Kiev van duizend jaar geleden tot een voorloper van de huidige Oekraïne kunnen uitroepen, maar in de praktijk is het enorme gebied meestal een twistappel geweest tussen Rusland en Polen. Dan zijn er in de twintigste eeuw ook nog eens miljoenen Russen heen verhuisd omdat er zoveel werk was in de kolenmijnen en in de nieuwe zware industrie. Van zijn kant organiseerde Stalin aan het begin van de jaren dertig van de vorige eeuw in het kader van de collectivisatie van de landbouw bewust een hongersnood waaraan miljoenen op het platteland ten offer vielen. Dat levert geen bevolking op die zoals wij in Nederland een sterke band voelt met zijn vaderland.

Referendum In een ideale wereld was de oplossing eenvoudig. De Verenigde Naties organiseren in heel Oekraïne – de Krim incluis – een referendum waarin de burgers per gemeente kunnen aankruisen waar zij bij willen horen: Oekraïne of Rusland. Internationale waarnemers uit niet betrokken landen voeren nauwkeurige controles uit op de eerlijkheid van het proces. Op basis van de uitslag worden de gemeentes – raion heten ze ter plekke – ingedeeld bij Oekraïne of Rusland. Als dat in beide landen tot enclaves leidt, is dat lastig maar overkomelijk. Niemand mag gedwongen worden te verhuizen maar als je dat zelf wilt, dan wordt dit gefaciliteerd zoals dat in ambtenarenjargon heet: je krijgt alle medewerking en je mag al je bezit meenemen. De staat koopt je huis voor een goede prijs.

Dát is de enige acceptabele oplossing. Die zou ook nog eens de beste zijn voor Merkel, Poetin en Hollande, want het resultaat van hun overleg kan niet anders zijn dan een compromis en een onderlinge verdeling van de betwiste gebieden. Tegelijk hoeft geen van de grote leiders voor het eigen prestige te vrezen.

Toch zal het op deze manier niet gaan. Je kunt hoogstens hopen dat het moeizaam bereikte resultaat nog enige overeenkomsten vertoont met wat voort zou komen uit een eerlijk referendum. Dat is dan ook de enige maat waarmee de verstandige burger de ontwikkelingen in Oekraïne kan meten. Tegelijk houdt hij zich doof voor de (koude) oorlogsretoriek: of die nu uit Brussel komt, Washington, het hoofdkwartier van de Navo, Moskou of Kiev.

Beluister dit opiniestuk hier

 

Volg Han ook op Twitter

 

Het nieuwste boek van Han is De Mooiste Jaren van Nederland (1950-2000)