Wie durft de waarheid nog te zeggen, nu de BBC aan zelfcensuur doet?

De BBC heeft deze week een zin weggehaald uit de belangwekkende Reith-lezing van Rutger Bregman. In die zin zei hij dat Donald Trump de meest openlijk corrupte president is uit de Amerikaanse geschiedenis. De zin is niet weggehaald omdat hij niet waar zou zijn. Ook niet omdat de BBC van mening was veranderd. Hij is weggehaald uit angst voor een rechtszaak van Trump.

Dit besluit kwam van de hoogste bazen bij de BBC. Ze waren bang voor hoge kosten en gedoe als Trump zou gaan procederen. Daarom kozen ze ervoor om de zin maar stil te laten verdwijnen.

Dat is geen gewone redactiekeuze meer. Dat is bang zijn en zelf iets censureren. Zelfcensuur is gevaarlijker dan gewone censuur. Het gebeurt van binnenuit. Het begint met één zin. Daarna volgt misschien een heel onderwerp. Niet omdat het moet, maar omdat het “veiliger” voelt. Dan denken mensen niet meer: “Is dit waar en belangrijk?” Ze denken alleen nog: “Wordt iemand boos als we dit zeggen?”

Trump doet dit vaak. Hij dreigt met rechtszaken, niet om te winnen, maar om anderen bang en de waarheid duur te maken. En het werkt. Zelfs een grote, onafhankelijke omroep als de BBC buigt nu al vooraf.

De Reith-lezingen van de BBC zijn normaal een plek waar je vrij en scherp mag spreken. Als zelfs daar een kritische zin niet meer mag, waar kan het dan nog wel?

Rutger Bregman blijft rustig. Hij geeft de gewone journalisten bij de BBC geen schuld; zij kunnen er vaak niets aan doen. Maar hij zegt wel duidelijk: dit is een groot probleem. 

Onze vrije instellingen worden steeds banger om machtige mensen boos te maken.

Eén zin weghalen lijkt klein, maar het is een waarschuwing. Als publieke omroepen en andere belangrijke instellingen uit zichzelf al gaan zwijgen, worden ze steeds minder vrij. 

Democratie gaat dan niet met een grote knal kapot, maar heel langzaam, door heel veel kleine momenten van angst. We moeten hierover blijven praten. De zin van Bregman mag je best te sterk vinden, daar kun je over discussiëren. Maar dat de BBC hem uit angst weghaalde, daar moet iedereen van schrikken. Want als zelfs de BBC bang is, wie durft er dan nog hardop de waarheid te zeggen?