Wie betaalt straks de AI-crash? Onze pensioenfondsen

De beursgekte rondom kunstmatige intelligentie doet steeds sterker denken aan de tulpenmanie. Begin 17e eeuw gingen tulpenbollen voor de prijs van grachtenpanden over de toonbank, en iedereen deed eraan mee, tot de zeepbel ineens knapte. De beurskrach van 1929, de internetzeepbel van 1999 en de bankencrisis van 2008 hebben laten zien dat economische hypes en financiële bubbels sindsdien niet zijn verdwenen. Er is een reëel gevaar dat de AI-zeepbel de volgende is die barst. En opnieuw dreigen wij, via onze pensioenfondsen en spaarrekeningen, kind van de rekening te worden.

Even wat cijfers die de megalomanie rondom AI in perspectief plaatsen: Nvidia, maker van de chips waarop de AI-industrie draait, werd deze maand gewaardeerd op vijf biljoen dollar - evenveel als de totale beurswaarde van de 500 grootste Amerikaanse bedrijven samen, nog geen tien jaar geleden. De aandeelhouders van Tesla keurden vorige week een bonuspakket goed dat Elon Musk tot ’s werelds eerste biljonair moet maken. En Sam Altman van OpenAI belooft inmiddels voor 1.400 miljard dollar aan datacenters te bouwen, een honderdvoud van de omzet van zijn verlieslijdende bedrijf.

Intussen raakt de beurs steeds meer losgezongen van de reële economie. Het enige dat tegenwoordig - naast de beurskoersen - nog snel stijgt zijn de huizenprijzen. Lonen blijven achter, schulden stapelen zich op en van sparen word je tegenwoordig langzaam armer. Als werken minder loont is het niet vreemd dat steeds meer mensen hun toevlucht zoeken in crypto, beleggingsapps en speculatie op AI-aandelen. Ondertussen is er niemand die nog snapt waar ze precies in investeren, maar ze zien wel dat het nog de enige manier is om het gevoel te hebben dat je erop vooruitgaat.

Zolang de beurslijn omhoog blijft gaan, is er echter niks aan de hand. Maar op het moment dat OpenAI, het epicentrum van de AI-hype, de Amerikaanse overheid vraagt garant te staan voor honderden miljarden aan leningen, is het tijd om wakker te worden. “Zolang de muziek speelt moet je blijven dansen”, zei de CEO van Citigroup enkele dagen voor de bankencrisis losbarstte. En ook nu blijven de koersen stijgen, ondanks de groeiende signalen van een bubbel. Maar wanneer de muziek stopt betalen wij, net als in 2008, de rekening.

Het zou ergens bevredigend zijn om de techbro’s die dit circus aanjagen onderuit te zien gaan. Maar als de AI-bubbel barst, dan gaat het ook in Nederland pijn doen. Niet alleen bij ASML, maar overal waar onze pensioenfondsen en banken met grote portefeuilles in techbedrijven zitten. Neem Pensioenfonds Zorg en Welzijn, het op een na grootste pensioenfonds van Nederland. Hun twee grootste beleggingen zijn € 2 miljard in Nvidia en € 2 miljard in Microsoft. Zeven van hun tien grootste investeringen zijn gevestigd in Silicon Valley. Dus als de zeepbel knapt, zijn het de mensen in de thuiszorg, ziekenhuizen en kinderopvangcentra die hun pensioen zien verdampen.

Onze pensioenfondsen en banken hebben nu nog de keuze. Ze kunnen alles inzetten op de beloftes van types als Sam Altman, Mark Zuckerberg, Larry Ellison en Elon Musk. Of ze kunnen zich tactisch terugtrekken uit deze opgeblazen fantasie. Pensioenfonds ABP liet eerder dit jaar zien dat het kan, door de enorme aandelenportefeuille in Tesla, Alphabet en Google te verkopen. Het Noorse staatsfonds – het grootste beleggingsfonds in de wereld – liet vorige week juist zien hoe het niet moet: ze lieten hun ethische richtlijnen (in dit geval aangaande steun van bedrijven aan de genocidale staat Israël) los zodat ze konden blijven investeren in Silicon Valley. De vraag is nu: waar kiezen de Nederlandse banken en fondsen voor?

Misschien helpt om te weten dat Michael Burry, die de kredietcrisis van 2008 voorspelde, nu zijn geld inzet op een AI- crash. En dat Warren Buffett, de meest succesvolle investeerder ter wereld, momenteel liever honderden miljarden aan cash geld vasthoudt dan het te investeren op de beurs. Of dat zelfs het World Economic Forum waarschuwt voor een AI-bubbel (én voor een crypto-bubbel). Onze pensioenfondsen en banken hebben nu nog de keuze, maar enige haast lijkt geboden.

Op dit moment wordt ons collectief kapitaal – onze pensioenen, onze spaargelden – ingezet voor het bouwen van de fantasiewereld van de techoverlords die we geregeld naast Trump op de foto zien. Maar als deze bubbel barst, en dat zal gebeuren, blijven wij achter met lege rekeningen en gaten in onze pensioenen. 

Tegelijkertijd is de nood aan investeringen in de échte wereld groter dan ooit. We kampen met een klimaatcrisis, een wooncrisis en een bestaanszekerheidscrisis. Toch wordt ons geld niet ingezet om die problemen op te lossen. Want voor elke euro die naar Altman of Musk (of de fossiele industrie) gaat, gaat er een euro minder naar betaalbaar wonen, duurzame energie of goed openbaar vervoer. Misschien levert dat minder fictief rendement op maar de reële waarde die blijft en dat is uiteindelijk het enige dat telt.