Wethouder Hollands Kroon lapt uitspraak rechter aan haar laars

Hoe een ‘Pietje Bell-mentaliteit’ het sociaal domein, de rechtsstaat en het morele gezag ondermijnt.

De gemeente Hollands Kroon is een proeftuin. Een proeftuin waarin de bevolking behoorlijk op de proef wordt gesteld. Hoeveel windmolens en datacenters moeten er nog bijkomen voordat de getergde bevolking massaal in opstand komt? Het lijkt er sterk op dat bewust de grenzen worden opgezocht. Dat gebeurt niet alleen in de ruimtelijke ordening, maar ook in het sociaal domein.

Wethouder Mary van Gent heeft zich met zichtbaar enthousiasme aangesloten bij een groep die zichzelf de ‘bende van Pietje Bell’ noemde. In die rol is zij verantwoordelijk voor een ‘poets’ die zij de bevolking van Hollands Kroon heeft gebakken: tien jaar geleden gaf zij een groot deel van het sociaal domein uit handen aan een multinationaal, commercieel opererend schoonmaakbedrijf. Dat is aanzienlijk ernstiger dan belletje trekken bij de buurman of een appeltje jatten bij de groenteboer.

De proeftuin van de bende van Pietje Bell begon dertien jaar geleden. Wim van Twuijver, Anja van der Horst en Arthur Cremers schreven er zelfs een boek over. Samen brachten zij een ingrijpende verandering van de ambtelijke organisatie van de gemeente Hollands Kroon tot stand. In hun boekje Poleposition beschrijven zij dat veranderingsproces als een proeftuin waarin naar hartenlust werd en wordt geëxperimenteerd. Het drietal gaf leiding aan de reorganisatie van het sociaal domein en spreekt daarbij expliciet over een ‘Pietje Bell-mentaliteit’. Zelfs de bijzonder kostbare opheffing van het samenwerkingsverband met de gemeente Schagen op dit terrein wordt door hen afgedaan als een onschuldige ‘kwajongensstreek’.

In 2015 besloot het college ‘het roer om te gooien’ en de sociale zaken fundamenteel anders aan te pakken. Tegelijk met de decentralisatie van sociale taken werd, zogenaamd uit efficiencyoverwegingen, besloten de gezamenlijke inkoop van zorg met Schagen te beëindigen. Een ‘slim klein groepje’ ambtenaren boog zich over een alternatief plan. Vervolgens moest wethouder Mary van Gent voor dit plan worden gewonnen. Zij durfde het aan om voor dit ‘revolutionaire’ plan, dat volgens de auteurs van de ‘schelmenroman’ getuigt van een uitgesproken ‘Pietje Bell-mentaliteit’, politieke verantwoordelijkheid te dragen. Daarmee werd Van Gent lid van de bende en feitelijk ‘partner in crime’.

Uiteindelijk werd volgens dit revolutionaire plan in zee gegaan met Incluzio, een particulier commercieel bedrijf dat inmiddels een groot deel van de zorg in Hollands Kroon heeft overgenomen. Incluzio beoordeelt de zorgvraag tijdens het beruchte keukentafelgesprek, formuleert het advies (indiceert) en voert vervolgens ook de zorg uit. Al deze stappen worden uitgevoerd door hetzelfde commerciële bedrijf.

Dat mag beslist niet, oordeelt de hoogste bestuursrechter, de Centrale Raad van Beroep. Er zijn namelijk onvoldoende waarborgen voor een zorgvuldige besluitvorming. Besluiten dienen immers onafhankelijk, objectief en met oog voor individuele belangen te worden genomen. Dat is hier niet het geval: Incluzio beoordeelt de zorgvraag, adviseert én voert de beslissing uit. Deze concentratie van taken bij één privaat, commercieel bedrijf maakt een zorgvuldige en onafhankelijke afweging onmogelijk. Kwetsbare burgers in moeilijke omstandigheden, door ziekte, beperking of armoede, worden zo blootgesteld aan willekeur. Er is sprake van onvoldoende scheiding van rollen en een ernstig gebrek aan procedurele zorgvuldigheid.

In een democratische rechtsstaat mogen publieke besluiten niet worden beïnvloed door private financiële belangen. Toch is dat precies wat er in Hollands Kroon gebeurt. Incluzio heeft een direct financieel belang bij de uitkomst van de zorgbeoordeling: minder zorg toekennen kan leiden tot hogere winst. Wethouder Van Gent faciliteert en legitimeert dit systeem en staat daarmee structurele belangenverstrengeling toe. In het Noordhollands Dagblad verklaart zij dat de samenwerking van de gemeente met Incluzio ‘staat als een huis’. Met enige trots vertelt zij ook dat Hollands Kroon ‘de enige gemeente in Nederland is waar naast de Wmo ook de Jeugdzorg bij Incluzio is ondergebracht’. Met het oordeel van de rechter gaat zij niets doen, want het loopt volgens haar allemaal prima. Advocate Renske Imkamp, die enkele inwoners van Hollands Kroon bijstond in conflicten met de gemeente, noemt het ‘schokkend dat een wethouder openlijk besluit een uitspraak van de hoogste bestuursrechter naast zich neer te leggen’.

Met haar beleid ondermijnt Van Gent het gezag van de rechtsstaat. Juist zij zou het goede voorbeeld moeten geven. Door rechterlijke uitspraken te negeren, legitimeert zij normvervaging. Burgers krijgen zo impliciet de boodschap dat regels slechts gelden wanneer het uitkomt. Dat tast het morele gezag van de lokale overheid ernstig aan. Hoe zou Van Gent het vinden als inwoners van Hollands Kroon wetten en regels op dezelfde manier aan hun laars lappen?