We zijn onderweg, maar we zijn er nog niet

1 juli 2023 stond in het teken van Ketikoti en de excuses van de koning voor het slavernijverleden. Terwijl ik de viering op het Museumplein in me opnam, gebeurde er van alles in mijn binnenwereld. Ik dacht aan een soort van spirituele slavernij waar Joden nog altijd aan vastzitten, maar waar amper oog voor is.

Disclaimer: let op. Ik vergelijk hier geen appels met peren en heb het amper over de inhoud van de viering op 1 juli. Ook leid ik de aandacht niet af van een uiterst cruciaal discours rondom deze viering. Een discours dat vanzelfsprekend doorloopt en alle aandacht en zorg dient te krijgen. Deze dag is slechts een aanleiding geweest voor diverse gedachten die ik in dit artikel deel.

Op een regenachtige maar warme zaterdagmiddag loop ik naar het Museumplein om mijn dagelijkse boodschappen te doen. De viering van Ketikoti is één en al gaande. Een echte happening.

1 juli 2023 heeft een extra lading. De Nederlandse koning heeft namelijk eindelijk excuses aangeboden voor het slavernijverleden. En terecht. De kaarten zijn door de geschiedenis geschud. De verhoudingen zijn op een bepaalde manier scheefgegroeid. Om hier niet te spreken van de transgenerationele effecten van slavernij. Erkenning biedt hoop op vermijding van herhaling in de toekomst. We mogen hopen dat we als mensheid leren van de geschiedenis.

Terwijl ik om me heen kijk en geniet van alles wat ik tot me neem, voel ik me hoopvol. En strijdbaar op mijn manier. Ik zie een groep jongere meiden met de traditionele jurken zo licht als een veer over het gras huppelen. Jurken die geen willekeur vertonen, weet ik sinds ook ik mezelf een beetje heb opgevoed. Patronen waarmee slaven in het verleden met elkaar konden communiceren. Wat mensen doen om te overleven. Ik weet er alles van, aan de hand van de geschiedenis van ‘mijn mensen’.

En ik ben zo, zo intens blij voor hen. Er daalt rust neer op de mensheid. Vrijheid voor allen. Ook dit is een stuk versteviging van het fort van beschaving. Hopelijk houdt dit stand. Voor nu zie ik: het is goed. Het komt goed met ons.

Beter langzaam en bedacht dan vallen

Mijn lichaam en geest worden zodanig meegesleurd in de viering, dat ik op de gladde stroken tussen de tegels door met mijn slippers uitglijd. Ik vang mezelf op met mijn rechterhand. Uitglijden of vallen is het beste bewijs van mijn oprechte bijzijn en gunning in het moment. Want wie me persoonlijk kent, kan beamen dat ik nooit val.

Dat zijn de resten van mijn persoonlijke slavernij uit mijn jeugd: ik was altijd extreem alert op alles, zodat mijn gehandicapte (en helse) moeder niet zou vallen. Want de consequenties waren niet te overzien. Ik was haar verzorger op alle mogelijke manieren. Op een dag waren de kleine loopjes op de krukken en al steunend op mijn lijf niet meer mogelijk.

Ik geloof dat ik slechts vijf keer in heel mijn leven gevallen ben, waarvan één keer vrij hard. Van de fiets. Op weg naar school. Door oververmoeidheid en honger. Opgevangen door een moeder die op dat moment net toevallig met haar busje langsreed en me met fiets en al een slinger naar school gaf.

Nee, ik val nooit. Echt waar. Beter langzaam en bedacht dan vallen. Dat perfectionisme kent vanzelfsprekend twee kanten van de medaille. Maar nu ben ik hartelijk en vol overgave gevallen. Symbolischer en mooier kan het niet zijn. Meegevoerd door de rechtvaardigheid en menselijkheid dat overal om me heen gevierd wordt.

Enigszins traag door de harde smak op mijn rechter bovenbeen sta ik dan eindelijk op en loop ik door naar de supermarkt. Trots vanuit veel diepere, spirituele overwegingen, gaat Ketikoti een eigen leven leiden in mijn binnenwereld.

Ik denk aan…

Ik denk aan alle Joodse slaven. En hoe. Reken maar uit hoe groot de groep Joodse slaven is geweest. Niet alleen in een door de entertainmentindustrie populair gemaakte geschiedenis van de uittocht uit Egypte, met soortgelijke scènes als de bouw van het stadium in Qatar.

Ik denk aan mijn voorvaderen die geen bezit mochten hebben. Geen eigenaar van een eigen huis zijn, bijvoorbeeld. Los van mijn persoonlijke keuzes en voorkeuren in het leven is het misschien helemaal niet zo vreemd dat dit aspect cruciaal voor me is.

Overigens moest ik eens in 2012 nog aanhoren hoe iemand lachend en vol overtuiging over ‘mijn mensen’ zei: laat hen lekker hard werken en vervolgens pikken we hun huizen in. Anno 2012… Inderdaad, hoeveel er door de eeuwen heen gestolen is van ‘mijn mensen’, tastbaar en niet tastbaar.

Ik denk aan hoezeer Joden een heleboel banen niet mochten beoefenen, want tweederangs. Aan alle mogelijke manieren waarop hun innovaties in dienst stond van de superieuren. Aan hoe de mannen – baard of geen baard – uit de getto’s geplukt werden en ingezet door de geldhouders als belastinginners. Geldhouders als de machtige voorlopers van de banken, die het konden maken om bizarre percentages belasting naar willekeur van de mensheid te innen. Waarbij Joden ingezet werden om het lelijke klusje te klaren. Waarmee het beeld is ontstaan van rijke en gierige Joden.

Ik denk aan een waslijst aan ander treiterij en aan de martelingen. Om hele goede redenen bekritiseer ik ‘de religieuze baarden’ regelmatig. Daarbij, iemand moet een spiegel voorhouden. Maar een willekeurige baard op straat geweld aandoen zoals eeuwenlang is voorgevallen, heeft daar niets mee te maken.

Ik denk aan de Joodse vrouwen die op onverwachtse momenten misbruikt konden worden, bijvoorbeeld in de velden. Wederom heb ik onvoorstelbaar veel kritiek op religieuze wetten in de breedste zin van het woord en zal daar nooit in kunnen veranderen, omdat ik de schaduwzijde ervan heb ervaren. En er bovendien nooit in zal geloven. Maar als ik denk aan de realiteit van het verleden, vind ik het niet zo gek dat Joodse vrouwen altijd op hun kuisheid en bescheidenheid hebben gelet.

Kortom, educatie is zo ongelooflijk belangrijk. Wat we niet weten, maakt vreemd.

Niet volledig vrij

Met mijn volle boodschappentas loop ik vervolgens weer het gras op. Muziek of andere kunsten, eten, bidden en liefde; net als bij ‘mijn mensen’ dienen die zaken voor empowerment, verbinding en gastvrijheid. Maar er zit ook een verdrietige, diepere laag achter van coping. Ik sluit aan bij een aantal dieptegesprekken over de inhoud van 1 juli. Mijn taak is luisteren. Rust. Erkennen. Bijzijn. Anderen dragen. Dat kan ik.

De dieptegesprekken dienen als spiegel. Ik realiseer me namelijk hoezeer wij Joden nog aan een soort van spirituele slavernij vastzitten. Iets waar de wereld amper oog voor heeft. Iets dat ik verder niet koppel aan dogma’s uit mijn religieuze opvoeding, maar wel op veel diepere lagen ervaar.

We zijn de inheemse bevolking van wat nu Israël heet. Dat gebied is ongelooflijk belangrijk voor ons spirituele welzijn. Daarmee verzand ik verder niet in politieke discussies. Ik benoem slechts een gegeven. Dat gegeven is niet ‘tegen’ anderen, maar ‘voor’ onze vitaliteit. Onze menselijkheid. Dat dat niet gezien wordt of niet gezien wil worden, heeft verder geen uitleg nodig. En dat we daarmee niet volledig vrij zijn, idem dito.

Het komt wel goed. Dat geloof ik echt. Want het proces loopt al. Daarin vertrouw ik in de aankomende eeuwen vooral op de kracht van vrouwen. Zij gaan alles samenbrengen, voorbij de beperkingen van alle politieke zooi die er heerst en nog even zal heersen. Maar tijdens deze spraakmakende dag voel ik ineens diep, spiritueel verdriet om een verlangen dat al lang bestaat. Een verlangen naar echt thuiskomen.

Als ik de boodschappen in de koelkast en keukenkasten gestopt heb, pak ik de schaar uit de keukenla en loop naar de badkamer. Een deel van de mensheid zal dit omschrijven als zweverig. Dat is OK. Ik leef mijn leven met nou eenmaal een bepaalde antenne. En op mijn manier. Sommigen noemen het wellicht deels onthecht. Anderen noemen het op een spirituele berg. Weer anderen noemen het slow living. En mij een loner. In ieder geval met werk op diepere lagen, zowel individueel als collectief.

Ik gooi mijn lange lokken naar voren en scheid mijn haar evenredig om mijn hoofd. En ik knip de lange lokken in één vloeiende beweging eraf. Mijn haar is mijn beduidendste sieraad en daarmee het grootste, figuurlijke offer dat ik als vrouw kan maken. Omdat we onderweg zijn. Maar we zijn er nog niet.