We redden het in de nasleep van corona niet met oude wijn en oude zakken

Direct na de vrijdagse Op1 was Joost Eerdmans overal trending vanwege zijn debat met Grunberg en Benali. Daardoor verdween studiogast Wouter Koolmees naar de achtergrond en kwam de verkeerde in de schijnwerpers te staan. Het vertoog van Eerdmans had voor de kijkers geen gevolgen. De minister van sociale zaken zette met zoveel woorden hun baan op losse schroeven. Dat was het verschil tussen beide politici.

Koolmees lichtte een tipje op van de sluier die het nieuwe noodpakket voor het bedrijfsleven nog bedekt. Een belangrijke clausule komt er niet meer in voor: er volgen geen strafkortingen meer als je personeel op straat zet. Wie dacht dat hij of zij met een vast contract voorlopig wel goed zat, is van die illusie beroofd. Koolmees gaat ontslagrondes niet meer ontmoedigen. Hij kan zich voorstellen dat werkgevers banen schrappen om juist andere arbeidsplaatsen te redden, zei hij. Er is ook al sprake van her- en bijscholing. Zo wordt werkloosheid weer je eigen schuld, net als in de vorige crisis.

Per 1 juni gaat deze nieuwe bedeling al in. Het is van betekenis dat werknemers dit goed tot zich door laten dringen. Tijdens het kabinet Rutte II is onder verantwoordelijkheid van Lodewijk Asscher en Jetta Klijnsma de sociale zekerheid voor een belangrijk deel afgebroken. De duur van de WW is sterk bekort en voor je het weet zit je op het absolute minimum van de bijstand als je daar al in aanmerking voor komt. Zorg dan ook dat je nu al weet waar je straks aan toe bent. Een ontslag in crisistijd betekent grote moeilijkheden: het betalen van vaste lasten komt in gevaar. Dakloosheid en een niet te delgen schuldenlast dreigen.

Besef tegelijk het volgende: we hebben wellicht te maken met de zwaarste economische crisis uit de hele wereldgeschiedenis. Dat is allemaal een bijproduct van de maatregelen tegen het coronavirus. Of er alternatieven waren voor de lockdowns blijft een open vraag. Toch straat als een paal boven water dat overal ter wereld de staat deze neergang heeft veroorzaakt. Nog erger: in tal van landen beschikt de overheid niet over de middelen om de armen tegen brodeloosheid en honger te beschermen. Ze zijn bovendien zo slecht gehuisvest dat het voor hen praktisch onmogelijk is de nodige afstand tot elkaar te bewaren. Dit is zelfs in het Caribisch deel van ons koninkrijk het geval zoals blijkt uit de benefietactie voor voedselhulp dit weekend. Je zou kunnen zeggen dat de armen opgeofferd worden aan de gezondheidsbelangen van de rijken, die wel over de reserves en de huisvesting beschikken om in ieder geval een tijd lang echt in lockdown te gaan.

In het Europese deel van ons koninkrijk dreigen als gevolg van het kabinetsbeleid veel grote en kleine bedrijven, ja zelfs hele branches te gronde te gaan. Opnieuw: of er alternatieven waren, blijft een open vraag. Toch is het duidelijk waar de verantwoordelijkheid ligt. Bij staat en regering.

Met het nieuwe steunpakket toont het kabinet zich bereid om arbeidsplaatsen en andere bronnen van inkomsten op te offeren in de hoop daarmee nog iets van de gevestigde politieke, economische en sociale orde te redden. Om even het juiste perspectief te tonen: de twee miljard die de KLM dezer dagen is toegezegd, dekt misschien net de verliezen van de afgelopen twee maanden. De situatie is dus in alle opzichten extreem.

Het is heel voorstelbaar dat je baas straks geen enkele andere uitweg ziet dan afscheid nemen, zoals hij het zeker zal formuleren. Hij zit klem, maar hij redt onmiskenbaar de eigen huid ten koste van de jouwe. Het hemd is nader dan de rok.

Die werkgever is niet langer je vriend. Het bedrijf waaraan je je ziel en zaligheid had verkocht, brengt je in grote moeilijkheden. Maak bezwaar tegen het ontslag. Neem je vakkennis mee en deel die onder geen beding met je voormalige collega’s. Laat de door jouw ontslag ontstane problemen aan de probleemeigenaar. Dat is je voormalige werkgever. Gebruik je hersens. Zet je emoties op ijs. Wees koel. Wie jou om welke reden dan ook op het pad naar de afgrond zet, verdient geen wraak maar evenmin begrip.

Alleen stel je niets voor. De overheid, die ook je vriend niet meer is, gaat proberen de verantwoordelijkheid voor de problemen die zij creëerde, op jouw schouders te leggen. De sociale diensten zullen weldra weer in hun oude modus schieten en je zinloos laten solliciteren of oproepen voor nonsenstrainingen. Jouw werkloosheid is echter niet jouw probleem. Dat is een maatschappelijk probleem.

Een wezenlijk redmiddel uit deze ellende is solidariteit. Er zal de komende tijd veel gesproken worden over offers. Die moet jij dan brengen in het belang van het geheel. Luister nooit naar iemand die uitlegt dat anderen offers moeten brengen. Dat heeft niets met solidariteit te maken. Dat is afschuiven. Vraag welke offers hij zelf brengt.

De afgelopen maanden was de vakbeweging onzichtbaar. Ze mocht wel aanschuiven bij allerlei overleg maar in het publieke debat speelde ze nauwelijks een rol. We zagen in de media wél de werkgeversleiders maar niet die van de werknemers. Journalisten vinden de visie van vakbonden blijkbaar niet zo relevant of actueel. Tijdens de vorige crisis heeft de vakbeweging zware klappen gekregen. Dit is een centrale reden waarom de werknemers niet of nauwelijks geprofiteerd hebben van het herstel na de vorige crisis. Word lid van een vakbond in jouw branche. Anders heb je straks helemáál geen poot om op te staan. Sluit je aan bij buurtorganisaties. Eis dat de overheid opkomt voor huurachterstanden en hypotheekschulden die ontstaan als gevolg van de lockdown, waarna met de schuldenaren renteloze afbetalingsregelingen worden getroffen met een looptijd van decennia. Maakt de regering na het recente toestaan van huurverhogingen ook nog een eind aan het verbod op huisuitzettingen, dan zijn andere maatregelen nodig.

Als straks de deurwaarders weer op pad gaan om werklozen wegens huurachterstand of hypotheekschuld uit hun appartementen te zetten, zorg dan dat net als in Spanje dat de buurt in het trappenhuis staat om ze de voet dwars te zetten. Zorg dat je teams hebt zoals in Griekenland om de elektriciteit weer aan te sluiten als het energiebedrijf de stroom heeft afgesneden omdat je het tarief niet kon betalen.

Dit klinkt heftig maar de kans is reëel dat de toekomst van Nederland er zo uit ziet. Door de hervormingen van de afgelopen twintig jaar is onze economie heel gevoelig geworden voor conjunctuurschommelingen. We stijgen hoog maar we vallen diep. Door hun hondse houding in het Europese overleg hebben Rutte en Hoekstra de onderhandelingspositie van ons land sterk verzwakt als het straks onze beurt is om met de hoed in de hand steun te vragen. We gaan zware tijden tegemoet. We zullen allemaal moeten leren om met aanzienlijk minder welvaart gelukkig te zijn. Winst zit niet meer in de kwantiteit maar als we het goed aanpakken, wel in de kwaliteit. Daarvoor is echte solidariteit onontbeerlijk. We gaan iets tegemoet dat sterk lijkt op een oorlogseconomie. Dan is marktwerking je zwakte en niet een kracht. Althans niet in verreweg de meeste gevallen. Kijk maar eens hoe de Verenigde Staten zich na Pearl Harbor in een paar maanden tijd ombouwde tot het arsenaal van de vrije wereld. Nu zijn vergelijkbare inspanningen en eenzelfde focus nodig om een totale verarming te voorkomen.

De wijze waarop de crisis nu gemanaged wordt zal er toe leiden dat grote delen van de middenklasse definitief de weg naar beneden inslaan richting bijstand en armoede. Dat is alleen maar te voorkomen als we de lasten eerlijk verdelen, bijvoorbeeld door het invoeren van een heffing naar draagkracht voor iedereen waarvan de opbrengst wordt gebruikt om burgers te compenseren die door de economische gevolgen van de lockdown onevenredig hard worden getroffen. Zulke heffingen zijn in het verleden in verschillende landen de hoeksteen geweest van het herstelbeleid na de oorlog. We zullen onze productiecapaciteit zo moeten herstructureren dat Nederland en Europa nooit meer afhankelijk zijn van essentiële producten voor onze gezamenlijke overleving: voedsel, medicijnen, informatie en communicatietechnologie, internet, energie. Zonder een centrale en democratisch gelegitimeerde beheersing van lonen en prijzen zal het niet gaan.

Waarschijnlijk moeten we de huidige managementstructuren zo veel mogelijk vervangen door zelfsturende teams. Dit om bureaucratie, regelneverij en procedureel mierenneuken in de kiem te smoren. Anders wordt het een soort DDR.

De bevolking wordt nu al opgeroepen zoveel mogelijk de (elektrische) fiets te nemen voor afstanden tot acht kilometer. Het probleem is dat je op een fiets niet zoveel kunt vervoeren. Dat wordt anders als je met moderne technologie en inzichten werkt aan de massale productie van driewielers, vrachtriksja’s en tandems. Die zijn nu al verkrijgbaar maar veelal aan de prijs omdat meestal kleine series worden vervaardigd op een nogal ambachtelijke manier. In de winkelcentra wordt het parkeren van zulke fietsen gefaciliteerd en van automobielen niet langer. Er wordt versneld een net van interlokale fietspaden aangelegd in het hele land. De planologische scheiding van werk en wonen wordt opgeheven. De grote woningnood maakt de bouw van honderdduizenden betaalbare huurhuizen essentieel. Anders ontstaan er voor je het weet bidonvilles en favelas. Ook als corona wordt overwonnen, blijft thuis werken de norm en elders de uitzondering. Hier moet bij het ontwerp van woningen rekening mee worden gehouden: er zijn multifunctionele plekken nodig waar gezinsleden ongestoord kunnen werken. De financiering van de zorg door een oligopolie van verzekeringsmaatschappijen zal door de hoogte van de premies te veel burgers in structurele problemen brengen. Op deze manier valt de gezondheidszorg niet op behoorlijk niveau te handhaven.

Dit zijn maar een paar vrij willekeurig gekozen aspecten van de nieuwe maatschappij die we nodig hebben om ons staande te houden na deze mokerslag op het hart van het kapitalisme. Dat zal niet lukken als we min of meer op de oude manier voortgaan en ons vertrouwen blijven schenken aan oude wijn en oude zakken.

Wees solidair. Verenig je met lotgenoten. Voorkom dat de oorlog van morgen gevoerd wordt met de wapens van gisteren.