We maken ons drukker over de wachtrijen op Schiphol dan over de wachttijden in de zorg

Afgaande op de beelden, informatie en reclameboodschappen waarmee volwassenen en kinderen dag in, dag uit worden bestookt zouden velen van ons ongebreidelde, egoïstische, verslaafde consumenten moeten zijn. Er wordt ons immers voorgehouden dat we recht hebben op een leuk leven met plezierige events en vakanties, dat we steeds nieuwe gadgets kunnen kopen, dat we gemakkelijk rijk en succesvol kunnen worden, dat we in onszelf moeten geloven, dat de overheid niet is te vertrouwen, dat je belasting kunt ontduiken, enzovoorts. Zo bezien valt het gedrag van de meeste mensen nog mee. Want er zijn in de samenleving veel perverse prikkels die het eigenbelang stimuleren boven het maatschappelijk belang. Denk maar aan de bonussencultuur, stimuleren van onnodige zorg, vervangen van goederen die het nog prima doen maar geen fashion meer zijn, ongezond eten en drinken, enz.

Een ander probleem is dat mensen die al over veel middelen beschikken goedkoper uit zijn dan mensen die weinig te besteden hebben. Mensen met veel middelen kunnen vaak goedkopere leningen sluiten, goedkoper spullen aanschaffen, meer declareren, gemakkelijker investeren in besparende maatregelen zoals woningisolatie, alternatieve energiebronnen, e.d. En ze weten beter de weg in het vaak ondoorzichtige stelsel van compensatiemaatregelen of subsidiepotten.

Nu de ergste coronaproblemen achter de rug zijn, lijken we alweer te zijn vergeten wie de steunpilaren waren tijdens COVID. We hebben geapplaudisseerd voor het zorgpersoneel, de onderwijzers bejubeld, en de bezorgdiensten hartelijk bedankt, maar nu hoor je daar bijna niets meer over. Business as usual. We maken ons drukker over de wachtrijen op Schiphol dan over de wachttijden in de zorg. Maar de volgende schok heeft zich alweer aangediend: door de oorlog in de Oekraïne schiet de inflatie de hoogte in, en moeten we plek vinden voor tienduizenden vluchtelingen. En weer worden enkele ad hoc maatregelen genomen en doekjes voor het bloeden uitgereikt.

Wordt de waarschuwing dat de neoliberale samenleving dol draait dan niet serieus genomen? De Franse econoom Thomas Piketty stelt dat de ongelijkheid alsmaar blijft groeien, omdat het rendement op kapitaal hoger is dan op dat van arbeid. Maar de economische invalshoek op het ongelijkheidsprobleem verdient aanvulling vanuit de sociologie, pedagogiek en psychologie. Het is duidelijk dat er verschillende groepen zijn, waarbij de gefortuneerden meer sociale en financiële zekerheid, vertrouwen en zelfvertrouwen, gezondheid en een groter netwerk en meer informatie hebben dan de groep die laaggeschoold werk verricht of langdurig werkeloos is. Ook ervaren deze laatste groepen veel meer en veel langduriger stress. Ondanks de pogingen om de verschillende groepen meer met elkaar in contact te brengen (denk aan scholengemeenschappen), blijft de kloof in stand. De groep met weinig perspectief voelt zich in de steek gelaten, en de groep die veel heeft en kan krijgen laat zich niet weerhouden door ethische overwegingen of ideeën over eerlijke verdeling.

Hoewel onze samenleving gericht lijkt op eigenbelang, en die boodschap ook aan kinderen wordt doorgegeven, zijn er toch nog steeds veel mensen bereid om zonder eigenbelang iets voor een ander te doen of te betekenen, verantwoordelijkheid te nemen voor het samenleven of bij te dragen aan een beter milieu. De kennis uit de sociale wetenschappen kan worden ingezet voor een samenleving waar de gezamenlijke belangen prevaleren boven de individuele belangen. Een samenleving waarin het niet alleen maar om geld, financieel gewin of de sterkste of beste gaat, maar waarin juist het kapitaal van communicatie, zorg, samenwerking en compassie wordt belegd en goed wordt besteed. Dat is mijn droom, en in beleid en politiek hoop ik dat er een tegenbeweging komt die kan bijdragen aan de realisatie van die droom.

cc-foto: sasint