We hoeven geen vrienden met Poetin te zijn, maar ook geen vijanden

In de talkshow WNL op Zondag verscheen zondagochtend Wierd Duk. Hij vroeg hierin begrip voor het standpunt van Poetin in zijn conflicten met de Verenigde Staten en de Europese Unie. Tegelijkertijd ziet Duk de islam als een wezenlijke bedreiging. Die combinatie zie je tegenwoordig wel vaker.

Nationalistische denkers die achter elke boom een jihadist zien zitten in het gezelschap van een gutmensch en een EU-bureaucraat, koesteren wel vaker begrip voor Vladimir Poetin. Dat komt omdat zijn beleid de nodige raakvlakken heeft met de manier waarop het Front National of Pegida de zaken aan zouden pakken. Er is een ideologische overeenkomst. Poetin knoopt aan bij oude gedachten over de bijzondere Slavische ziel van het Russische volk, die een bijzondere rol met zich meebrengen op het wereldtoneel. Een belangrijke component in dit denken is de orthodoxe kerk die net als in de tijd van de tsaar de gevestigde orde opnieuw religieus legitimeert. Poetin doet denken aan Stolypin, een eerste minister van tsaar Nicolaas II, die moderniteit met een autoritair, traditioneel en nationalistisch denkpatroon wist te combineren. In 1911 werd hij door een linkse revolutionair neergeschoten en overleed een paar dagen later aan zijn verwondingen. Zijn onhandige opvolgers maakten het land rijp voor de staatsgreep van Lenin.

De vraag is dan: “Hoe moeten wij in Europa met zo’n staat en zo’n president omgaan?” Het is verleidelijk om te zeggen: “Wilders en Le Pen voelen wel wat voor die vent. En kijk eens hoe hij met homo’s en politieke tegenstanders omgaat. Dat is de vijand.” Dat ligt emotioneel voor de hand, maar het is de vraag of het ook verstandig is. Opnieuw doemt een schim uit het verleden op. Dat is Otto von Bismarck, de ijzeren kanselier die in de negentiende eeuw met een combinatie van korte felle oorlogen en een dwingende diplomatie de Duitse eenheid tot stand bracht. Die korte, felle oorlogen met een beperkt doel en een vrede als het kon binnen het jaar, waren in de negentiende eeuw nog mogelijk. In ons nucleaire tijdperk vormen zij een veel te groot risico. Dat onderdeel van Bismarcks beleid mag ons niet tot voorbeeld strekken. Een andere hoeksteen wel. Bismarck, die vloeiend Russisch sprak en jaren lang de Pruisische ambassadeur was geweest aan het hof van de tsaar, was ervan overtuigd dat Duitsland en Rusland concurrenten waren op het Europese toneel, maar dat zij tegelijkertijd een aantal paralelle belangen hadden. Daarom was een bondgenootschap met het tsarenrijk onmogelijk, maar tegelijkertijd moesten Duitsland en Rusland nooit met elkaar in conflict raken. Dat zou uiteindelijk zijn eigen land het meeste schade doen, vond Bismarck. Daarom zorgde hij er altijd voor dat er een werkbare verhouding was tussen Berlijn en Sint Petersburg. Dat was zelfs een hoeksteen van zijn politiek.

Bismarck deed nog iets. Hij stimuleerde andere mogendheden om hun expansionisme uit te vieren in stukken van de wereld waar Duitsland er geen last van had. Daarom steunde hij Frankrijk bij zijn imperialistische politiek in Afrika, terwijl hij zelf op dat gebied terughoudend was. Hij had geen enkele fiducie in koloniale avonturen. De Duitse publieke opinie dwong hem een claim te leggen op een paar stukken van Afrika, zoals Kameroen en Tanzania, maar dat deed hij niet van harte. Hij presideerde wel als zogenaamd neutraal makelaar een conferentie in Berlijn waar de Europese mogendheden hun invloedssferen in Afrika afbakenden. Heel cynisch allemaal en wie dit heden ten dage misdadig noemt, kan moeilijk worden tegengesproken. Bismarck is dan ook de schepper van het begrip Realpolitik. Was hij nu aan de macht dan zou hij Rusland zeker gestimuleerd hebben om Assad in Syrië te steunen zodat het land daar zijn imperiale energie kwijt kon. De Krim had hij Poetin ook wel gegund. Dit alles in ruil voor terughoudendheid in de rest van de Oekraïne.

Het is een vorm van cynisme dat de Europese Unie zich niet meer kan veroorloven. Toch is cherrypicking uit het erfgoed van Bismarck niet onverstandig. Realpolitik zonder al het cynisme van Bismarck is ook in onze dagen onmisbaar voor het handhaven van de vrede. Net als Duitsland en het tsarenrijk hebben de erfgenamen de Europese Unie en de Russische Federatie belang bij een goede werkrelatie zonder dat we vrienden of bondgenoten worden. We hoeven geen vrienden met Poetin te zijn, maar ook geen vijanden.

Wij zouden hem twee dingen kunnen aanbieden: hij krijgt de Krim en zijn vlootbasis in Syrië kan gewoon blijven, ook bij een verandering van regime. Dat wordt internationaal gegarandeerd als hij meewerkt aan het verwijderen van de familie Assad uit het Syrische machtspel. Die krijgen mooie datsja’s buiten Moskou. Er is geen enkele reden waarom een Syrische eenheidsregering vervolgens niet de oude bondgenootschappen met Moskou zou kunnen handhaven.

Zelfs zijn plan om er een tweede basis te vestigen zou hij dan moeten kunnen realiseren. We moeten daarbij beseffen dat de Krim al in de achttiende eeuw door de lover van Catharina de Grote Potemkin is veroverd en pas door Stalins opvolger Kroetsjefchroetsjov, zelf van Oekraïense afkomst in een dronken bui aan de Oekraïne geschonken.

Ondertussen blijft de ideologische tegenstelling tussen de Europese Unie en de Russische Federatie bestaan. Ons soort democratie verschilt principieel van het missionaire nationalistisch/religieuze leiderschap in het Kremlin. Wij zijn geen vrienden. We hebben radicaal andere visies op hoe je een land moet opbouwen. Maar we hebben er geen belang bij om onze tegenstellingen in een koude oorlog uit te vechten, laat staan in een hete. Daarvoor is de wereld te gevaarlijk en daarvoor zijn er teveel ontwikkelingen die bedreigend zijn voor ons beider systemen.