Wat maakt de Nederlandse samenleving uniek?

De afgelopen periode hebben we het weer veel voorbij horen en zien komen: We moeten onze Nederlandse cultuur beschermen, onze Nederlandse identiteit. Daarbij zijn allerlei waarden benoemd. Waarden waar niemand over zal twisten dat ze belangrijk zijn. Alleen maakt een waarde je wel uniek? Zijn deze waarden wel bepalend om een Nederlandse identiteit aan te geven?

In de afgelopen jaren heb ik geregeld waarde onderzoek mogen doen. Daarbij zijn Nederlanders gevraagd, maar ook niet Nederlanders. Bij iedereen is er één gezamenlijk antwoord gekomen: bij ieder is het anders en tegelijk  is het bij ieder gelijk. De verrassing van iedereen was om te zien dat een broer, een vriend, of een collega een ander antwoord gaf. Ieders achtergrond was toch hetzelfde?

Als waarden niet bepalend zijn, wat maakt een samenleving dan uniek? Bij uniek moet alleen worden aangeven dat ook binnen een unieke samenleving verschillen te vinden zijn. Een verschil dat je vervolgens weer terug kunt vinden in andere samenlevingen, in ons geval buiten de Nederlandse grens. Een waarde is niet alleen een woord. Het is juist de definitie van een waarde die betekenis aangeeft. Een definitie die vreemd genoeg verschillend geïnterpreteerd kan worden naar gelang je achtergrond, je stemming of iets anders. Dat maakt het ook lastig om een cultuur vast te pinnen aan een woord.

De meest eenvoudige manier om een cultuur terug te vinden is in de gezegden en de uitspraken die je geregeld in je jeugd hebt gehoord of de kinderliedjes, zoals: “hier woont juffrouw Kikkerdril, die ons …” [1]

Deze uitspraken en gezegdes heb je niet één keer gehoord, maar zijn als een mantra geregeld voorbij gekomen. De herhaling is hetgeen je vormt. De herhaling van wat je hoort, maar ook ziet. Ziet vanuit je omgeving, je ouders, je vrienden, de televisie, de radio. Soms is datgene wat je ziet haaks op wat je hoort. Als visueel ingestelde persoon is de kracht van wat je ziet sterker dan wat je hoort en is dat nog bepalender.

Meest duidelijk voorbeeld hierin is: afval. We weten dat je iets niet op straat mag gooien. We leren dit onze kinderen en ondertussen …

Enkele Nederlandse uitspraken die ons gevormd hebben:

Uitspraken die terug te vinden zijn in onze hiërarchie: ‘ieder is gelijk’ of terug uitspraken in onze directe communicatie gerelateerd aan ‘eerlijkheid’.

Tegelijk is Nederland een heel erg klein land en hebben we een soort Calimero-mentaliteit ontwikkelt. Niet van ‘het is niet eerlijk’, maar wel een gedrevenheid, een creativiteit om te zorgen dat we zelfstandig zijn met een beperkt aantal eigen middelen. Flexibel zijn is noodzakelijk, maar ook ‘alert zijn’ en wederom ‘creatief’. Weten waar het gevaar zit. Zaken die we verfijnd hebben door ons eeuwenoude gevecht met water  [2]. Strijdbaar en bewust. Strijdbaar door niet de deuren te sluiten, maar juist de deuren te openen en zelf te zoeken naar meer en andere mogelijkheden. Te durven te leren van anderen.

In deze zoektocht zijn fouten gemaakt. Fouten waar nu stap voor stap aan gewerkt wordt om ze te herstellen. Een herstelperiode die nog jaren en jaren gaat duren. Bij vele zal deze nog veel pijn opleveren. Bewust of onbewust. We weten alleen ook dat we deze ook zullen overwinnen, we weten tenslotte dat niet het ‘ik’ belangrijk is, maar ‘wij’. De gezamenlijkheid, de eenheid die ons een verbondenheid geeft bij bijvoorbeeld calamiteiten of bij feest. Een kracht dat over de gehele wereld bekend is, laat ons weer geloven in deze kracht en vertrouwen op onze eenheid, onze eenheid in het verschil en daarmee de tolerantie naar een ander.

[1] Sint Maartenliedje, te horen als iemand niet thuis is of de deur niet opent om een kind een snoepje te geven

[2] Ander reden van onze directe communicatie. Onnodig tijd verspillen kan levens kosten