Wat inheemse volkeren ons leren over genderinclusieve taal

In veel inheemse gemeenschappen wordt gender niet gezien als binair (man of vrouw), maar als een spectrum van identiteiten en rollen.

In de westerse samenleving is de behoefte aan genderinclusieve taal gegroeid. Er wordt daarom gezocht naar mogelijkheden om taal te gebruiken die niet alleen rekening houdt met traditionele gendernormen, maar ook met de groeiende erkenning van diverse genderidentiteiten. Er zijn steeds meer waardevolle initiatieven op dit gebied. Om deze initiatieven te verdiepen en beter toe te passen kunnen we leren van diverse inheemse volkeren die al eeuwenlang een inclusieve benadering hebben toegepast. Hun rijke tradities en taalstructuren bieden waardevolle inzichten die ons kunnen helpen een meer inclusieve samenleving te creëren.

Bij veel inheemse culturen zijn de genderrollen namelijk niet zo binair vormgegeven als in het Westen. Ze maken echter wel degelijk onderscheid tussen het mannelijke of vrouwelijke, alleen het onderscheid wordt minder rigide en meer holistisch ingevuld. Het vrouwelijke staat voor veel inheemse volkeren voor de verbinding met de aarde, vruchtbaarheid en creatie. En wordt gezien als de kracht die leven schenkt, voedt en ondersteunt. Het mannelijke wordt geassocieerd met de zon of kosmos en vertegenwoordigt actie, kracht en bescherming. De creatieve kracht die structuur geeft en zorgt voor beweging en verandering. Bij veel inheemse volkeren worden het vrouwelijke en mannelijke niet gekoppeld aan vaste genderrollen. Ze worden gezien als universele principes, aanwezig in elk individu, ongeacht geslacht. Dit mensbeeld is al eeuwenlang ingebed in hun taalgebruik en kan ons inspireren.

Het erkennen van meerdere genders in de taal
Een van de grootste lessen die we van inheemse culturen kunnen leren, is dat veel van hun culturen al eeuwenlang meer dan twee genders erkennen. In veel inheemse gemeenschappen wordt gender niet gezien als binair (man of vrouw), maar als een spectrum van identiteiten en rollen. Een bekend voorbeeld hiervan is het concept van "Two-Spirit". Dit is de vertaling van het woord "niizh manidoowag" uit het Ojibwemowin. Dit is een inheemse taal die wordt gesproken door de Ojibweg, een van de grootste inheemse volkeren in Noord-Amerika.

Het Two-Spirit concept verwijst naar mensen die een groot spectrum van mannelijke en vrouwelijke eigenschappen samenbrengen, of die een identiteit aannemen die buiten het traditionele gendersysteem valt. Bij de Navajo kunnen Two-Spirit-personen bijvoorbeeld worden aangeduid met de term "nádleehi," wat verwijst naar iemand die tussen de mannelijke en vrouwelijke rollen beweegt, zonder vast te zitten in één rol. Two-Spirit-personen vervullen vaak spirituele en culturele rollen binnen de gemeenschap. Ze werden vaak gerespecteerd en gezien als bemiddelaars of genezers, omdat ze de wijsheid van zowel mannelijke als vrouwelijke ervaringen in zich droegen.

Het is leerzaam hoe deze erkenning van meerdere genders ook terugkomt in de taal van deze culturen. In de taal van de Navajo bijvoorbeeld, bestaan woorden om Two-Spirit-personen te benoemen, die hun unieke rol en identiteit binnen de gemeenschap weerspiegelen. Zo wordt iemand die zich niet beperkt tot de traditionele genderrollen vaak "dilbaa" genoemd, wat een neutrale term is en niet strikt verwijst naar een bepaald geslacht. Dit verschilt sterk van de binaire voornaamwoorden zoals "hij" of "zij". Hieruit leren we dat de erkenning van meer dan twee genders niet nieuw is, maar diepgeworteld is in menselijke beschavingen. Het biedt een alternatief voor de beperkende binaire opvatting van gender en inspireert ons om genderdiversiteit te omarmen in zowel onze taal als cultuur.

Taal als flexibele expressie van gender
In veel inheemse talen is gender geen vaste categorie, maar een flexibele manier om identiteit uit te drukken. In westerse talen verwijzen voornaamwoorden vaak duidelijk naar man of vrouw. Diverse inheemse talen zijn minder star in hun genderstructuren. Een voorbeeld hiervan is de Quechua-taal in de Andes, waar het gebruik van genderloze of neutrale woorden heel gewoon is. In het Quechua bestaan er geen specifieke mannelijke of vrouwelijke voornaamwoorden zoals "hij" of "zij." Dit betekent dat de taal op natuurlijke wijze ruimte biedt voor een bredere genderexpressie, zonder dat er voortdurend onderscheid gemaakt hoeft te worden tussen mannelijke en vrouwelijke vormen. Zo kan een Quechua-spreker het woord “pay” gebruiken, dat verwijst naar een persoon zonder een specifiek mannelijk of vrouwelijk voornaamwoord te hanteren. Dit creëert een meer inclusieve manier van spreken.

Het gebruik van genderneutrale termen in talen zoals Quechua laat zien dat het mogelijk is om taal te gebruiken op een manier die genderdiversiteit omarmt zonder het op te splitsen. Dit kan een inspiratiebron zijn voor moderne talen die nog steeds worstelen met hoe ze inclusiever kunnen worden. In het Nederlands zouden we bijvoorbeeld gebruik kunnen maken van genderneutrale voornaamwoorden zoals "hen" en "hun" om deze diversiteit te omarmen.

Collectieve taal en inclusiviteit
Inheemse volkeren laten zien hoe taal kan bijdragen aan genderinclusiviteit op collectief niveau. Taal weerspiegelt niet alleen de identiteit van het individu, maar kan ook een bredere sociale of rituele betekenis hebben. Daarbij staat de relatie tussen het individu en de gemeenschap centraal. Een goed voorbeeld hiervan is de Bugis-cultuur in Indonesië, waar vijf verschillende genders worden erkend: man, vrouw, bissu (androgynen), calabai (vrouwelijke mannen), en calalai (mannelijke vrouwen). Elk van deze genders heeft een specifieke rol binnen de samenleving. De bissu, bijvoorbeeld, is vaak een spirituele leider die bemiddelt tussen mannelijke en vrouwelijke energieën. Hun genderidentiteit is niet alleen persoonlijk, maar heeft ook een sociale en rituele functie. De taal die gebruikt wordt om deze genders te benoemen, erkent hun waarde voor de gemeenschap.

In het Nederlands zouden we deze benadering kunnen toepassen door niet alleen genderneutrale voornaamwoorden te gebruiken, maar ook termen te ontwikkelen die de relatie tussen genderidentiteit en iemands rol in de samenleving benadrukken. Denk aan woorden voor iemand die verschillende genders vertegenwoordigt en een verbindende rol speelt in communicatie tussen gemeenschappen. Of voor iemand die buiten het binaire systeem op actief is, maar toch een belangrijke sociale taak vervult, vergelijkbaar met de bissu bij de Bugis. Door taal en gemeenschap te verbinden, geven we genderdiversiteit een bredere betekenis. Dit inspireert om genderinclusiviteit in taal en cultuur te verankeren, zodat iedereen een gerespecteerde rol heeft.

Hoe taal gender en spiritualiteit verbindt
In veel inheemse culturen heeft gender ook een spirituele dimensie en niet alleen biologisch en sociaal. In sommige gemeenschappen worden mensen met een niet-binaire genderidentiteit gewaardeerd om hun unieke rol binnen de samenleving. In gemeenschappen zoals de Zuni in het zuidwesten van de Verenigde Staten worden personen met een fluïde genderidentiteit gerespecteerd en vervulden zij rollen als sjamaan of genezer. Bijvoorbeeld, in de Lakota-taal bestaat het woord "winkte," wat specifiek verwijst naar een man die zich kleedt en leeft volgens de vrouwenrollen, maar met een belangrijke spirituele betekenis. Zo kan een Zuni-persoon met een fluïde genderidentiteit als sjamaan de rituelen leiden en de verbinding tussen de gemeenschap en de spirituele wereld versterken. Hun genderdiversiteit wordt dan als een bron van kracht en wijsheid gezien. Het erkennen en waarderen van gelijkheid, diversiteit, en inclusiviteit is voor organisaties een goede eerste stap deze zienswijze ook te ontwikkelen. De B Corp beweging is een goed voorbeeld hoe organisaties hierin kunnen groeien.

De connectie tussen gender en spiritualiteit in veel inheemse tradities laat zien dat gender meer is dan alleen een sociale categorie. In het Westen kunnen we de betekenis van het woord "winkte" zien als een manier om het begrip van genderdiversiteit verder te verdiepen. In plaats van gender alleen in binaire termen te zien, kunnen we leren dat fluïditeit diversiteit en wijsheid kunnen vertegenwoordigen, net zoals in de Lakota-traditie. Door bijvoorbeeld een eigen woord te creëren dat past in onze taal met dezelfde betekenis als "winkte" kunnen we ervoor zorgen dat genderdiverse mensen niet alleen worden geaccepteerd, maar ook worden gewaardeerd om hun unieke spirituele bijdrage aan de gemeenschap.

Het belang van genderinclusieve taal voor de toekomst
Inheemse volkeren bieden ons waardevolle inzichten over hoe taal kan bijdragen aan genderinclusiviteit en diversiteit kan bijdragen aan het welzijn van de gemeenschap. Zij laten zien dat gender geen vaststaand gegeven hoeft te zijn, maar juist een flexibel spectrum waarin verschillen worden gevierd. Deze benadering staat in contrast met het Newtoniaanse denken dat de afgelopen 300 jaar het Westen domineerde, waarbij veel, inclusief gender, werd opgesplitst in afzonderlijke categorieën. Dit reductionistische denken heeft niet alleen onze taal, maar ook onze opvattingen over gender beperkt tot binaire structuren.

Nu we ons in een tijd van transformatie bevinden, is er een verschuiving ontstaan naar een holistisch wereldbeeld. Dit nieuwe paradigma biedt ruimte om taal en gender anders te benaderen, net zoals inheemse culturen dat al eeuwenlang doen. Door inclusieve taal te omarmen en de rollen van genderdiverse mensen in de samenleving opnieuw te waarderen, kunnen we een toekomst creëren waarin iedereen een waardevolle plek heeft.  Door de wijsheid van inheemse volkeren te omarmen kunnen genderdiverse mensen en genderinclusieve taal een belangrijke bijdrage leveren aan deze transitie.