Wat Breivik kon, kan ik ook

Drugs en stoere schietijzers, normaal gesproken heeft het een slachtoffer of twee tot gevolg. Zevenenzeventig doden is buitengewoon, Breivik’s moed daarentegen niet.

Drugs doet gekke dingen met een mens en blijkbaar ook met zoiets als Breivik. Hij wilde ‘sterk, wakker en efficiënt’ te werk kunnen gaan en nam een zeker chemisch middel tot zich, voor hij aan de slag ging. Het is niet eenvoudig om zevenenzeventig mensen te verwonden met kogels, laat staan te doden, Breivik kan een meesterlijk schutter genoemd worden. Hij moet de halsslagaders in zijn lens hebben opgezocht, de hartstreken en achterhoofden met uiterste precisie hebben afgetekend in zijn vizier. Maar misschien was het niet zijn scherpe oog en vaste hand waardoor hij zo succesvol was. Het is jammer dat nooit duidelijk zal worden hoeveel hij er had kunnen raken als hij niet onder invloed was geweest.

Voor iemand die het nodig achtte een manifest te verspreiden over de toekomst van Europa had Breivik toch niet erg veel zelfvertrouwen. Als je graag sterk wil worden ben je het logischerwijs niet. Zal Breivik getrild hebben toen hij de knuisten in die mouwen schoof? Of een beetje misselijk geweest zijn? Knikten die knieën misschien?

Om een buitengewoon mens te zijn moet je iets gedaan hebben wat niemand anders kan. Maar iedereen kan een paar lijntjes nemen of een pilletje en in het rond gaan strooien met kogels, daarvoor hoef je niet eens een groter doel te hebben. Iedere slappeling kan daadkrachtig worden met de juiste hoeveelheid chemische middelen.

Gemis als mogelijke oorzaak Het is bijna onmogelijk dat Breivik een vrouw heeft, tenzij ze in dezelfde onzin als hij gelooft. Vrouwen laten je immers op verschillende manieren weten dat er niets belangrijker is dan zij, geen religie, bommen of kogels. En vijftienhonderd pagina’s aan grootspraak betekent stevig doorwerken, de uit het manifest van de Unabomber gejatte tekst daargelaten. Geen tijd voor etentjes, de bioscoop of een gezellig weekend samen op een zonnig eiland.   

Is het de moeilijke verstandhouding met zijn familie die hem deels gedreven heeft? Breivik had bijvoorbeeld geen contact meer met zijn vader, die dat maar al te graag wilde vertellen op alle mogelijke media. Is de vraag  of Breivik zijn vader wilde laten zien dat hij tot iets krachtigs in staat is een redelijke of een onvergeeflijk makkelijk Freudiaanse? En is de vader eindelijk trots?

Groter dan klein Haat jegens een bevolkingsgroep ontstaat uit een foutief vertrekpunt van gedachten. Het begint met een bepaalde groep te beschouwen als wezenlijk anders dan de eigen, terwijl de verschillen in werkelijkheid vaak marginaal zijn. Dan is er nog de onwetendheid, de angst en de een of andere boosheid ergens over. Onwetendheid over de bedoelingen van die ander. Angst om overspoeld te worden door het gedachtegoed van andersdenkende mensen waardoor de eigen zekerheden uit evenwicht gebracht worden. En boosheid over persoonlijke mislukkingen tegenover het succes van de ander.

Een mens die voor dat soort dingen gevoelig is, raakt al snel verstard. De blik vernauwd, de gedachte wordt  een obsessie en de mening een opdracht. Breivik zal onderhevig zijn aan alle voorgenoemde kwalen. Maar in tegenstelling tot de meesten heeft hij zijn opdracht daadwerkelijk vervuld. Dat maakt hem iets meer dan niets.

De grootste contradictie in het gedachtegoed van Breivik is het feit dat hij zijn aanklacht tegen de Islam als gewelddadige ideologie uitdrukt met een lynchpartij. Alleen daardoor al kunnen zijn manifest en daad  niet serieus genomen worden als een poging mensen aan het denken te zetten. Breivik is geen domme jongen, maar ook overduidelijk geen genie.

Het is overigens überhaupt de vraag of de inhoud van een manifest genuanceerd kan zijn. Als het anderen moet oproepen de wapens ter hand te nemen kun je natuurlijk niet vervallen in heldere, volledige analyses.

Onomkeerbare bravoure Geen financiële middelen, geen kunde, geen enkele vorm van teamwork op welk gebied dan ook kan dit voorkomen. Moet nu iedereen die een partij mest besteld heeft nader onderzocht worden? Zoals met ieder trauma is acceptatie de grootste opgave, het betekent dat je niet meer moet afvragen waarom het gebeurd is, of hoe.

Wat Breivik kon, kan ik ook. Ik hoef me alleen maar te vervoegen tot het steegje tegenover mijn huis om wat poeder of pillen te scoren, even verderop een wapen te kopen en dan doorstoten richting de supermarkt.