Waarom zijn bovennatuurlijke fictieve karakters zelden gekleurd?

Harry Potter, Willy Wonka, Edward Scissorhands, ik schaam me bijna om het toe te geven maar zelfs de zoetsappige Twilight van Stephanie Meyer, ze waren allen voor mij als jong meisje favoriet. Ook nu schreeuw ik het uit van plezier wanneer er een boek of verfilming van een sci-fi/fantasy verhaal uitkomt. Letterlijk. Ik heb gegild (en een beetje over de grond gerold) toen ik de trailer vol duistere heerlijkheid van Tim Burton’s  Miss Peregrine’s Home for Peculiar Children  zag.

Ik heb me altijd kunnen herkennen in bovennatuurlijke verhalen over eigenzinnige buitenbeentjes met excentrieke hobby’s en bezigheden. Het is dan ook een understatement om te zeggen dat ik teleurgesteld was toen Burton op de vraag waarom er zo weinig kleur was in zijn films (alleen Samuel L. Jackson speelt de schurk) antwoordde met het volgende:

Het feit dat hij een terechte vraag over gelijkwaardige representatie beantwoordt met ‘dingen vragen om dingen’ (wat betekent dat überhaupt?) zegt al veel maar Burton voelt zich ook nog eens beledigd dat een populaire 90’s sitcom ervoor kiest verschillende soorten mensen – die een groot deel uitmaken van een samenleving – te tonen in plaats van hen weg te stoppen onder één genre. Waar kennen we die segregatie ook alweer van?

In principe zegt hij dat hij geen gekleurde mensen cast omdat het politiek zou zijn. Hij kan wel de meest bizarre, surrealistische niet-bestaande mythische wezens tot leven wekken maar het idee dat een persoon van kleur één van die karakters speelt is onvoorstelbaar, tenzij het om politieke redenen is? Als je daar de grens – als fantasierijke regisseur – trekt, is er wellicht een legitieme reden dat diversiteit op de agenda staat.

Het is niet helemaal hetzelfde genre maar het tij lijkt te keren met zwarte superhelden als Luke Cage en een Black Panther-film maar die vormen zo’n klein deel van het segment dat je amper van een overwinning kunt spreken. Wat het extra stuitend maakt dat een grote regisseur als Burton met zijn uitspraken tegen een schare fans – die zich identificeert met de karakters die hij creëert, zich waant als onderdeel van de wereld waar die toe behoren – zegt: “Nee, dit is niet voor jou bedoeld. Ook hier hoor jij niet thuis.” En die afwijzing is erger dan een gebroken hart overhouden aan een onbeantwoorde liefde omdat hierin zelfs jouw bestaansrecht niet erkend wordt.

Een ander voorbeeld – buiten het fantasy-genre – is toen de gerenommeerde Amerikaanse auteur Johnathan Franzen gevraagd werd of hij ooit personages met een andere etniciteit dan zijn eigen zou portretteren en hij antwoordde dat hij dat zou wel willen maar er ‘geen kent’. Ik kan respect hebben voor het niet willen representeren van wat je niet kent, om stereotypen te vermijden. Tegelijkertijd vind ik het onbegrijpelijk hoe je in een diverse wereld als deze, mensen die anders zijn dan jij niet kan kennen en je daar niet voor kunt interesseren. Zoals de legendarische fotograaf Carrie Mae Weems stelt :

Vaak wordt er gezegd dat je je helden niet moet leren kennen. Logisch, net als je ouders kan het beeld dat je in je hoofd gecreëerd hebt ontdaan zijn van de verderfelijke menselijke eigenschappen die we allemaal hebben. Geen enkele sterveling die daaraan kan voldoen. Toch ligt het met dit onderwerp net iets anders. Het is namelijk één ding wanneer je erachter komt dat je vader stiekem naar porno kijkt als je niet thuis bent en weer iets anders wanneer hij zegt dat hij je eigenlijk nooit gewild heeft.

Een oplossing is, uiteraard, om zelf verhalen te gaan maken waarin je herkenning vindt maar dat is net zo’n onvolledig redmiddel als alleen vrouwen die andere vrouwen aannemen voor topposities. Het problematische hiervan gaat verder dan welke karakters in films of boeken verschijnen. Het gaat over wie bepaalt wie welk bestaansrecht heeft in fictie en hoe zij die taak dragen.

Hoe wil je scheve verhoudingen in de samenleving aanpakken als degenen die het narratief schrijven, weigeren het recht te zetten omdat het een te bewuste actie zou zijn. Sinds wanneer is het bewust bevechten van ongelijkwaardigheid iets afstotelijk geworden? En om onrecht überhaupt aan te pakken, zal je iedereen nodig hebben, niet alleen degenen die ermee te maken krijgen.

Vaak wordt er gezegd dat ‘fictie fictie is’ en dat het zo moet blijven (alsof dat ter discussie staat) maar juist literatuur, film en media dragen de taak als creëerders, verhalenvertellers, troubadours, minstrelen die de beeldvorming over mensen, de samenleving de wereld vormen om een waarheidsgetrouwe veelzijdigheid te tonen die onze geconstrueerde vooroordelen bevragen en steeds opnieuw blijven uitdagen.